Theo Hiến pháp 2013 quyền lực nhà nước thuộc về ✅ 2023
Kinh Nghiệm Hướng dẫn Theo Hiến pháp 2013 quyền lực nhà nước thuộc về Chi Tiết
Hoàng Quang Hưng đang tìm kiếm từ khóa Theo Hiến pháp 2013 quyền lực nhà nước thuộc về được Update vào lúc : 2022-06-27 04:15:05 . Với phương châm chia sẻ Bí quyết về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read nội dung bài viết vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha.Thứ nhất, ngay Lời nói đầu Hiến pháp 2013 thể hiện: "...Nhân dân Việt Nam xây dựng, thi hành và bảo vệ Hiến pháp này vì tiềm năng dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công minh, văn minh" đã thể hiện rõ trách nhiệm của nhân dân trong việc xây dựng, thi hành và bảo vệ Hiến pháp. Điều 2 Hiến pháp năm 2013 quy định: "1. Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. 2. Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức" đã thể nhất quán quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về đề cao quyền làm chủ của nhân dân trong Hiến pháp là nhà nước của dân, do dân và vì dân, đồng thời thể hiện đất nước Việt Nam là vì chính nhân dân làm chủ, nhân dân là chủ thể quan trọng trong xây dựng và bảo đất nước. Lần đầu tiên Hiến pháp năm 2013 từ Nhân dân được viết hoa, đây không phải đơn thuần là cách thể hiện từ ngữ mà là diễn đạt ý nghĩa của một chủ thể quan trọng của đất nước theo tư tưởng của Bác hồ. Người viết:
“Nước ta là nước dân chủ,
Bao nhiêu quyền lợi đều là vì dân,
Công việc đổi mới và xây dựng là trách nhiệm của dân,
Chính quyền từ xã đến Chính phủ do dân cử ra,
Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên,
Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”.
Chính vì lẽ đó mà từ Nhân dân được viết hoa là thể hiện đầy đủ và sâu sắc tư tưởng của Bác hồ về vai trò của Nhân dân.
Thứ hai, khoản 2 Điều 4 Hiến pháp năm 2013 quy định:" Đảng Cộng sản Việt Nam gắn bó mật thiết với Nhân dân, phục vụ Nhân dân, chịu sự giám sát của Nhân dân, phụ trách trước Nhân dân về những quyết định của tớ", đây là vấn đề tương hỗ update mới quan trọng, vì vai trò làm chủ của Nhân dân đối với nước, Nhân dân phó thác trách nhiệm cho Đảng để lãnh đạo Nhà nước và xã hội, vì vậy, Đảng phải chịu sự giám sát và phụ trách trước nhân dân trong việc lãnh đạo của tớ.
Thứ ba, Tại Điều 6 Hiến pháp năm 2013 quy định: "Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp, bằng dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân và thông qua những đơn vị khác của Nhà nước", quy định đa dang hơn về thực hiện quyền lực của Nhân dân so với Hiến pháp năm 1992, đặc biệt thể hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp đã làm rõ hơn, sâu sắc hơn vai trò làm chủ của Nhân dân.
Thứ tư, lần đầu tiên trong Hiến pháp năm 2003 ghi nhận quyền con người, quyền cơ bản của công dân tại chương II, đặt trang trọng chương I quy định về chính sách chính trị. Hiến pháp năm 2013 đã có những nhận thức mới về đề cao tác nhân con người, coi con người là chủ thể, nguồn lực đa phần và là tiềm năng của sự việc phát triển. Điều 14 Hiến pháp năm 2013 xác định: “Ở nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, những quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế tài chính, văn hóa-xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo vệ theo Hiến pháp và pháp luật”. “Quyền con người, quyền công dân chỉ hoàn toàn có thể bị hạn chế theo quy định của Luật, trong trường hợp thiết yếu vì nguyên do quốc phòng, bảo mật thông tin an ninh quốc gia, trật tự bảo vệ an toàn và đáng tin cậy xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe hiệp hội”. Đây là những nguyên tắc cơ bản đề cao trách nhiệm của Nhà nước trong quan hệ với quyền con người, quyền công dân, là cơ sở hiến định để mọi người và công dân bảo vệ và thực hiện quyền con người, quyền và trách nhiệm và trách nhiệm cơ bản của công dân. Ngoài việc thể hiện quyền làm chủ của Nhân dân trong Hiến pháp, còn thể hiện những cam kết của Việt Nam trong việc thực hiện những Điều ước quốc tế liên quan đến quyền con người mà Việt Nam là thành viên.
Thứ năm, Điều 53 Hiến pháp năm 2013 thể hiện: "Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên tài nguyên, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và những tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý" đã xác định quyền sở hữu của Nhân dân và Nhân dân ủy quyền cho Nhà nước đại diện Nhân dân để sở hữu và thống nhất quản lý, phụ trách trước Nhân dân về việc quản lý tài sản do Nhân dân ủy quyền.
Thứ sáu, Điều 65 Hiến pháp năm 2013 quy định: "Lực lượng vũ trang nhân dân tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, Nhân dân, với Đảng và Nhà nước, có trách nhiệm bảo vệ độc lập, độc lập lãnh thổ, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo mật thông tin an ninh quốc gia và trật tự, bảo vệ an toàn và đáng tin cậy xã hội; bảo vệ Nhân dân, Đảng, Nhà nước và chính sách xã hội chủ nghĩa; cùng toàn dân xây dựng đất nước và thực hiện trách nhiệm và trách nhiệm quốc tế" thể hiện trách nhiệm của lực lượng vũ trang là tuyệt đối trung thành với Nhân dân và trước hết là phải bảo vệ Nhân dân là một chủ thể làm chủ đất nước, sau đó là bảo vệ Đảng, Nhà nước và chính sách xã hội chủ nghĩa.
Thứ bảy: Điều 69 Hiến pháp năm 2013 quy định: "Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam" đã nhấn mạnh vấn đề vai trò của Nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực Nhà nước, tất cả quyền lực Nhà nước đều thuộc về Nhân dân. Nhân dân ủy thác thực hiện quyền lực cao nhất cho Quốc hội để thực hiện quyền lập hiến như đề xuất sửa đổi Hiến pháp, thành lập Ủy ban dự thảo Hiến pháp, thảo luận và biểu quyết thông qua Hiến pháp, khi có ít nhất 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành; việc trưng cầu ý dân về Hiến pháp do Quốc hội quyết định...
Quốc hội có trách nhiệm quy định tổ chức và hoạt động và sinh hoạt giải trí của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước, cơ quan ban ngành sở tại địa phương và cơ quan khác do Quốc hội thành lập và bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm những chức vụ đứng đầu những đơn vị này nhằm mục đích đảm bảo sự vận hành và thực thi hoạt động và sinh hoạt giải trí quản lý nhà nước và quản lý xã hội theo theo sự ủy quyền của Nhân dân cho Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất.
Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện nhất quán tư tưởng của Bác hồ, của Đảng về vị trí, vai trò của Nhân dân trong lịch sử đấu tranh, xây dựng và bảo vệ đất nước trải qua mấy ngàn năm lịch sử. Tư tưởng lấy dân làm gốc của Bác hồ đã được lịch sử chứng tỏ qua những cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc bản địa, chính vì vậy, Hiến pháp năm 2013 là sự việc kết tinh và thể hiện tính đúng đắn về quyền làm chủ của Nhân dân đối với đất nước, hướng tới tiềm năng dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công minh, văn minh mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân đã lựa chọn./.
Hiến pháp năm 2013 và sự phát triển trong tư tưởng nhà nước pháp quyền về tính tối thượng của hiến pháp và thượng tôn pháp luật
19/08/2022
PGS.TS. TÔ VĂN HÒA
Trường Đại học Luật Tp Hà Nội Thủ Đô.
Từ viết tắt In trang Gửi tới bạn
Tóm tắt: Thượng tôn pháp luật là một thuộc tính không thể thiếu và là yếu tố cốt lõi nhất của bất kể quy mô nhà nước pháp quyền (NNPQ) nào mặc dầu là quy mô trong lý luận hay quy mô trong thực tiễn. Một đất nước không thể có NNPQ đúng nghĩa nếu trên đất nước đó không còn sự thượng tôn pháp luật mà trước tiên là tính tối thượng của Hiến pháp. Hiến pháp năm 2013 của Việt Nam đã có những quy định mới thể hiện được sự phát triển khá rõ nét trong tư tưởng và trong nhận thức về tính tối thượng của Hiến pháp và thượng tôn pháp luật ở Việt Nam.
Từ khóa:Nhà nước pháp quyền, tối thượng của Hiến pháp, thượng tôn pháp luật, Hiến pháp năm 2013.
Abstract: The law supremacy is an indispensable attribute and the most essential element of any model of the rule of law state wherever it is theoretical model or practical model. A country cannot be a truly proper rule of law state if it does not have any attribute of law supremacy, but first of all is the supremacy of the Constitution. The 2013 Constitution of Vietnam has new regulations showing the clear developments of ideology and the awareness of the supremacy of the Constitution and the law supremacy in Vietnam.
Keywords: Rule of law state; supremacy of the Constitution; law supremacy; the Constitution of 2013.
1. Hiến pháp năm 2013 và sự phát triển trong tư tưởngnhà nước pháp quyền về tính tối thượng của Hiến pháp
“Tính tối thượng của Hiến pháp” hoàn toàn có thể hiểu là sự việc ghi nhận về hiệu lực hiện hành tối cao của Hiến pháp trong khối mạng lưới hệ thống pháp luật về mặt lý luận và sự tuân thủ nghiêm chỉnh Hiến pháp trong đời sống chính trị, đời sống nhà nước và xã hội. “Tính tối thượng của Hiến pháp” nghĩa là trong toàn bộ khối mạng lưới hệ thống chính trị không thể có bất kể lực lượng nào được phép đứng trên Hiến pháp, mặc dầu là theo quy định rõ ràng hay ẩn dụ. Tính tối thượng của Hiến pháp đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với NNPQ cả về lý luận và trong đời sống thực tiễn. Hiến pháp điều chỉnh những quan hệ cơ bản, quan trọng nhất trong một quốc gia, đặc biệt là những quan hệ liên quan tới phương pháp tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước, phương pháp tổ chức, vận hành của những đơn vị nhà nước từ trung ương đến địa phương, những quan hệ cơ bản giữa Nhà nước và công dân. Nếu Hiến pháp thực sự giữ vị trí tối thượng trong đời sống nhà nước và đời sống xã hội thì những giá trị cơ bản và tiến bộ trong Hiến pháp sẽ được tuân thủ đầy đủ, cỗ máy nhà nước nhờ đó mới hoàn toàn có thể vận hành được và những lý tưởng của NNPQ mới hoàn toàn có thể được hiện thực hóa. Nếu Hiến pháp không thực sự đóng vai trò tối thượng thì Hiến pháp chỉ là hình tượng, hình thức. Khi đó, sẽ có những lực lượng đứng trên Hiến pháp, đất nước sẽ được điều hành không bởi pháp luật mà bởi ý chí chủ quan của những thành viên nắm giữ chức vụ.
Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện bước phát triển mới về tính tối thượng của Hiến pháp Việt Nam, thể hiện qua những quy định về hiệu lực hiện hành của Hiến pháp, bảo vệ Hiến pháp và thủ tục sửa đổi, tương hỗ update Hiến pháp.
- Hiệu lực của Hiến pháp
Hiệu lực cao nhất của Hiến pháp đã được xác định từ lâu về mặt nhận thức và lý luận. Trong bản “Yêu sách của nhân dân An Nam”, Nguyễn Ái Quốc đã yêu cầu thực dân Pháp phát hành Hiến pháp và áp dụng chính sách cai trị bằng pháp quyền ở Việt Nam với câu nói nổi tiếng:
“Bảy xin Hiến pháp phát hành.
Trăm điều phải có thần linh, pháp quyền”.
Tuy nhiên, trong Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959 không còn quy định về hiệu lực hiện hành của Hiến pháp. Hiến pháp năm 1980 lần đầu tiên quy định về hiệu lực hiện hành của Hiến pháp với nội dung:
“Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là luật cơ bản của nhà nước, có hiệu lực hiện hành pháp lý cao nhất. Mọi văn bản pháp luật khác phải phù phù phù hợp với Hiến pháp”[1].
Quy định này sau đó được nhắc lại trong Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, tương hỗ update năm 2001)[2].
Hiến pháp năm 2013 tiếp tục phát huy tinh thần trên đây của Hiến pháp năm 1980 và 1992 song ở mức độ phát triển thêm một bước. Điều 119 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Hiến pháp là luật cơ bản của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực hiện hành pháp lý cao nhất. Mọi văn bản pháp luật khác phải phù phù phù hợp với Hiến pháp”.
Nếu trong Hiến pháp năm 1980 và 1992 Hiến pháp được xem là “luật cơ bản của nhà nước” thì ở Hiến pháp năm 2013 đã ghi nhận Hiến pháp là “luật cơ bản của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (CHXHCN). Một chữ khác lạ song lại thể hiện sự phát triển một bước lớn về nhận thức. Trong khoa học chính trị và khoa học pháp lý, “nước” là thực thể gồm có ba yếu tố hợp thành: lãnh thổ, dân cư và cỗ máy quản lý với một khối mạng lưới hệ thống pháp luật bao trùm trên phạm vi lãnh thổ và dân cư; trong khi đó, “nhà nước” được hiểu là cỗ máy, một bộ phận hợp thành của “nước”. Nhân danh “nước CHXHCN Việt Nam” tức là nhân danh những giá trị gì được gọi là cao cả nhất, lớn lao nhất tồn tại trên lãnh thổ quốc gia. Hiến pháp là luật cơ bản của nước CHXHCN Việt Nam có nghĩa rằng Hiến pháp là luật cơ bản không phải chỉ đối với Nhà nước mà còn đối với toàn xã hội và những chủ thể trong đó. Chính vì vậy, hiệu lực hiện hành pháp lý cao nhất của Hiến pháp đối với “nước” thì cũng nghĩa là giá trị tối cao đối với không riêng gì có cỗ máy nhà nước mà còn đối với bất kỳ người dân, tổ chức hay chủ thể nào trong xã hội. Khi nói Hiến pháp là luật cơ bản của nước còn tồn tại nghĩa Hiến pháp tiềm ẩn giá trị cao nhất, nền tảng nhất của tất cả quốc gia, dân tộc bản địa. Hiến pháp, do đó, có hiệu lực hiện hành tối cao đối với bất kỳ hành vi hay công cụ pháp lý nào của những đơn vị nhà nước cũng như hành vi của những chủ thể khác trong xã hội.
- Vấn đề bảo vệ Hiến pháp
Bảo vệ Hiến pháp đóng vai trò quyết định bảo vệ tính tối thượng của Hiến pháp. Nếu những vi phạm Hiến pháp không xác định được và không còn giải pháp xử lý, người vi phạm Hiến pháp không phải gánh chịu chế tài thì Hiến pháp chỉ mang tính chất chất hình thức. Để bảo vệ Hiến pháp, những NNPQ đều xây dựng thiết chế bảo vệ mạnh mẽ và tự tin. Nước Đức có Tòa án Hiến pháp liên bang, nước Pháp có Hội đồng bảo hiến, nước Mỹ có Tòa án tối cao. Có thể nói rằng, thiếu cơ chế bảo vệ Hiến pháp thì sẽ không thể đã có được NNPQ đúng nghĩa.
Trong lịch sử lập hiến của Việt Nam, sự xuất hiện của Hiến pháp không đồng thời với nhu yếu bảo vệ Hiến pháp. Hiến pháp năm 1946 chưa tồn tại điều khoản nào quy định về vấn đề bảo vệ Hiến pháp. Hiến pháp năm 1959 cũng không đề cập tới vấn đề bảo vệ Hiến pháp, song đã có một điều khoản quy định về thẩm quyền xử lý văn bản pháp luật trái với Hiến pháp. Hiến pháp năm 1980 về cơ bản không thay đổi quy định của Hiến pháp năm 1959, theo đó cũng là Hội đồng nhà nước có thẩm quyền “đình chỉ thi hành và sửa đổi hoặc bãi bỏ những nghị quyết, nghị định, quyết định của Hội đồng bộ trưởng liên nghành trái với Hiến pháp, luật và pháp lệnh”[3]. Ở Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, tương hỗ update năm 2001) thẩm quyền xử lý những văn bản trái với Hiến pháp được tương hỗ update đáng kể. Theo đó, ngoại trừ những văn bản do Quốc hội phát hành, văn bản pháp luật trái với Hiến pháp của tất cả những đơn vị nhà nước ở trung ương và cấp tỉnh, từ Chủ tịch nước, UBTVQH, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC tới HĐND, UBND cấp tỉnh đều hoàn toàn có thể bị đình chỉ thi hành hoặc bãi bỏ.
Ở Hiến pháp năm 2013, những quy định về thẩm quyền và phạm vi những đơn vị hoàn toàn có thể bị xử lý văn bản pháp luật vi hiến được thừa kế hoàn toàn từ Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, tương hỗ update năm 2001)[4]. Bên cạnh đó, Hiến pháp năm 2013 cũng tương hỗ update một số trong những quy định thể hiện quan điểm, tư tưởng mới đáng để ý quan tâm về bảo vệ Hiến pháp trong NNPQ XHCN Việt Nam. Đó là lần đầu tiến trong lịch sử lập hiến Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 đề cập vấn đề bảo vệ Hiến pháp và cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Khoản 2 Điều 119 Hiến pháp năm 2013 quy định:
“Quốc hội, những đơn vị của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân, những đơn vị khác của Nhà nước và toàn thể Nhân dân có trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp”. “Cơ chế bảo vệ Hiến pháp do luật định”.
Mặc dù quy định trên vẫn còn tương đối chung chung ở góc nhìn giao trách nhiệm rõ ràng trong việc bảo vệ Hiến pháp. Tuy nhiên, điều khoản này đã thể hiện được ba điểm phát triển quan trọng trong nhận thức chung về vấn đề bảo vệ Hiến pháp.
Thứ nhất, nó đã cho tất cả chúng ta biết nhu yếu bảo vệ Hiến pháp đã được thể hiện rất rõ. Thuật ngữ “bảo vệ Hiến pháp” lần đầu tiên được đề cập trong Hiến pháp đã cho tất cả chúng ta biết nhận thức rõ ràng về vấn đề này.
Thứ hai, trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp đã được đề cập. Mặc dù trách nhiệm này vẫn không được quy định cho một cơ quan rõ ràng song nó đã cho tất cả chúng ta biết rõ hơn nhận thức đối với vấn đề này.
Thứ ba, cơ chế bảo vệ Hiến pháp cũng khá được đề cập. Mặc dù Điều 119 không quy định rõ song khi nói tới cơ chế bảo vệ Hiến pháp hoàn toàn có thể hiểu là phải có những thiết chế chuyên trách về bảo vệ Hiến pháp đồng thời có những thủ tục để những cáo buộc vi phạm Hiến pháp được xem xét và kết luận công khai minh bạch.
Rõ ràng, quy định trên đây là sự việc phát triển mới, đáng kể trong nhận thức và trong tư tưởng chung về vai trò tối thượng của Hiến pháp và nhu yếu đối với việc xây dựng cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở nước CHXHCN Việt Nam.
Một quy định khác của Hiến pháp năm 2013 có tác dụng gián tiếp tới vấn đề bảo vệ Hiến pháp. Đó là quy định: “Tòa án có trách nhiệm bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân”[5]. Căn cứ điều khoản này, Luật Tổ chức tòa án nhân dân năm 2014 quy định một số trong những quyền hạn của Tòa án trong quá tình xét xử, trong đó có quyền: “phát hiện và kiến nghị với những đơn vị có thẩm quyền xem xét sửa đổi, tương hỗ update hoặc hủy bỏ văn bản pháp luật trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội để bảo vệ quyền và quyền lợi hợp pháp của thành viên, cơ quan, tổ chức; cơ quan có thẩm quyền có trách nhiệm trả lời Tòa án kết quả xử lý văn bản pháp luật bị kiến nghị theo quy định của pháp luật làm cơ sở để Tòa án xử lý và xử lý vụ án”[6]. Quy định này được cho phép bất kỳ Tòa án nào khi phát hiện những văn bản trái với Hiến pháp, mặc dầu đó là luật do Quốc hội phát hành, có quyền chưa áp dụng văn bản đó để xử lý và xử lý vụ án mà mình đang thụ lý và kiến nghị những đơn vị có thẩm quyền sửa đổi, tương hỗ update hoặc hủy bỏ văn bản đó. Các cơ quan nhận kiến nghị phải trả lời cho Tòa án và Tòa án có quyền chỉ tiếp tục xử lý và xử lý vụ án sau khi đã nhận được câu vấn đáp. Như vậy, tuy nhiên không trực tiếp quy định Tòa án có quyền xem xét tính vi hiến của những văn bản pháp luật, song hoàn toàn có thể nói rằng, quy định này đã được cho phép Tòa án “tạm đình chỉ” hiệu lực hiện hành của văn bản pháp luật, kể cả những đạo luật, có tín hiệu vi hiến hoặc không hợp pháp. Có thể coi đây như bước khởi đầu, cho quyền bảo hiến của Tòa án Việt Nam.
- Thủ tục sửa đổi, tương hỗ update Hiến pháp
“Quy trình làm Hiến pháp có vai trò đặc biệt quan trọng trong hoạt động và sinh hoạt giải trí lập hiến. Một bản Hiến pháp được xây dựng theo một quy trình, công nghệ tiên tiến dân chủ, khoa học, hoàn hảo nhất tiến trình, những thủ tục quy định ngặt nghèo, logic thì chắc như đinh sẽ phát hành một sản phẩm là Hiến pháp có chất lượng tốt”[7]. Tuy vậy, quy trình làm, sửa đổi Hiến pháp không riêng gì có có tác dụng bảo vệ chất lượng của bản Hiến pháp mà nó còn phản ánh quan niệm về hiệu lực hiện hành của Hiến pháp. Hiến pháp là luật cơ bản, có hiệu lực hiện hành pháp lý tối cao của một quốc gia thì nó cũng phải có thủ tục làm, sửa đổi, tương hỗ update tương ứng. trái lại thông qua tiến trình, những thủ tục trong quy trình lập pháp cũng hoàn toàn có thể đánh giá được quan niệm, quan điểm về sự coi trọng Hiến pháp trong đời sống mọi mặt của một quốc gia đó. Quy trình, thủ tục Hiến pháp được thiết kế càng ngặt nghèo, với sự tham gia và quyền quyết định của người dân càng rộng rãi thì uy tín chính trị đem lại cho Hiến pháp càng cao và tương ứng với đó là sự việc coi trọng tính tối thượng của Hiến pháp càng rõ rệt.
Trong lịch sử lập hiến Việt Nam, bản Hiến pháp đầu tiên – Hiến pháp năm 1946 – đã có quy định về thủ tục sửa đổi Hiến pháp, cho tới giờ đây vẫn được đánh giá là rất ưu việt. Trước tiên, thủ tục sửa đổi Hiến pháp chỉ được khởi động khi có hai phần ba tổng số thành viên của Nghị viện yêu cầu; sau đó Nghị viện bầu một Ban dự thảo những điều thay đổi trong Hiến pháp; ở đầu cuối, những điều thay đổi sau khi được Nghị viện ưng thuận thì phải được toàn dân phúc quyết[8]. Phúc quyết được hiểu là sự việc quyết định ở đầu cuối của người dân đối với nội dung dự kiến thay đổi của Hiến pháp thông qua thủ tục trưng cầu ý dân.
Hiến pháp năm 1959 không thừa kế quy trình sửa đổi Hiến pháp trên đây của Hiến pháp năm 1946. Hiến pháp này quy định rất đơn giản về việc sửa đổi Hiến pháp với hai nội dung: chỉ có Quốc hội mới có quyền sửa đổi Hiến pháp, việc sửa đổi phải được ít nhất là hai phần ba tổng số ĐBQH biểu quyết tán thành[9]. Hiến pháp năm 1980 và Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, tương hỗ update năm 2001) thừa kế toàn bộ quy định trên đây của Hiến pháp năm 1959 về vấn đề sửa đổi Hiến pháp[10].
Hiến pháp năm 2013 thay đổi gần như thể toàn bộ quy định về sửa đổi Hiến pháp của ba bản Hiến pháp trước đó.
Thứ nhất, Hiến pháp năm 2013 lần đầu tiên tách biệt giữa “làm” Hiến pháp và “sửa đổi” Hiến pháp, tuy nhiên chỉ quy định một quy trình chung cho tất cả thủ tục “làm” và “sửa đổi” Hiến pháp. Về mặt lý luận, “làm Hiến pháp” được biểu là việc phát hành một bản Hiến pháp mới trên cơ sở chấm hết hiệu lực hiện hành của bản Hiến pháp cũ; “sửa đổi Hiến pháp” là việc thay đổi, tương hỗ update một số trong những điều khoản trong bản Hiến pháp cũ trên cơ sở tiếp tục duy trì hiệu lực hiện hành của bản Hiến pháp đó[11].
Thứ hai, quy trình làm, sửa đổi Hiến pháp được quy định khá rõ ràng trong Hiến pháp. Quy trình đó được khởi đầu bởi một trong số những chủ thể có quyền đề nghị làm, sửa đổi Hiến pháp, gồm có Chủ tịch nước, UBTVQH, Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội (ĐBQH). Đề nghị làm, sửa đổi Hiến pháp phải được ít nhất hai phần ba tổng số ĐBQH biểu quyết tán thành – một quy định được thừa kế từ Hiến pháp năm 1946. Sau khi tán thành, Quốc hội thành lập một Ủy ban dự thảo Hiến pháp. Trong quá trình dự thảo, Ủy ban dự thảo Hiến pháp phải tổ chức lấy ý kiến Nhân dân trước khi trình Quốc hội xem xét, thông qua với tỷ lệ ít nhất hai phần ba tổng số ĐBQH biểu quyết tán thành[12]. Về cơ bản, quy trình làm, sửa đổi Hiến pháp theo Hiến pháp năm 2013 thừa kế những quy định tương ứng của Hiến pháp năm 1946.
Thứ ba, sự tham gia của người dân vào quy trình làm, sửa đổi Hiến pháp là khá đáng kể. Quy trình đó yêu cầu ít nhất phải có sự tham gia góp ý của Nhân dân vào dự thảo Hiến pháp trước khi dự thảo này được trình ra Quốc hội[13]. Hiến pháp năm 2013 cũng quy định kĩ năng Nhân dân đóng vai trò là chủ thể quyết định tới việc có hay là không phát hành dự thảo Hiến pháp thông qua thủ tục trưng cầu ý dân. Tuy nhiên, theo quy định của Hiến pháp năm 2013, thủ tục trưng cầu ý dân vè Hiến pháp không phải là thủ tục bắt buộc và chỉ được tiến hành theo quyết định của Quốc hội[14].
Như vậy, những quy định của Hiến pháp năm 2013 đã cho tất cả chúng ta biết, quan niệm về tính tối thượng của Hiến pháp đã khá hoàn hảo nhất. Vị trí tối tượng của Hiến pháp đã được xác định không riêng gì có đối với Nhà nước mà còn đối với toàn thể đất nước. Một điều được xác định chắc như đinh là mọi chủ thể trong khối mạng lưới hệ thống chính trị, từ chủ thể quyền lực nhất là những tổ chức của Đảng, những Đảng viên tới tất cả những đơn vị nhà nước đều phải thượng tôn Hiến pháp. Trong thủ tục làm, sửa đổi Hiến pháp có sự tham gia rộng rãi của Nhân dân. Điều đó tạo ra sự link trực tiếp giữa dân chủ và Hiến pháp, giữa độc lập lãnh thổ nhân dân và tính tối thượng của Hiến pháp. Sự xuất hiện của những quy định về bảo vệ Hiến pháp, cơ chế bảo vệ Hiến pháp, tuy nhiên còn nhã nhặn nhưng đã đã cho tất cả chúng ta biết sự nhận thức ban đầu về tầm quan trọng của cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Có thể thấy rằng những quy định mới của Hiến pháp năm 2013 đã xác định và phát triển thêm một nội dung trong tư tưởng về NNPQ XHCN của Việt Nam đó là coi trọng giá trị và tính tối thượng của Hiến pháp đối với Nhà nước và xã hội.
2. Hiến pháp năm 2013 và sự phát triển trong tư tưởng nhà nước pháp quyền về thượng tôn pháp luật
“Thượng tôn pháp luật” hay “pháp quyền” chỉ quan hệ giữa nhà nước và pháp luật, theo đó tuy pháp luật do những đơn vị nhà nước đặt ra song nó phải giữ vai trò thượng tôn đối với nhà nước và những đơn vị nhà nước. Đây là nội dung mang tính chất chất cốt lõi của khái niệm pháp quyền và NNPQ trong lý luận và thực tiễn. Trong nhà nước không còn sự thượng tôn pháp luật thì tất yếu không còn NNPQ. Các quy định của Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện khá rõ nét sự phát triển trong nhận thức và tư tưởng chung về thượng tôn pháp luật, thể hiện qua một số trong những khía cạnh sau.
Thứ nhất, Hiến pháp năm 2013 đề cập tới quan hệ giữa Nhà nước – Pháp luật – Xã hội với cách tiếp cận có sự đổi mới cơ bản. Khoản 2 Điều 8 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động và sinh hoạt giải trí theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ”. Nhà nước vẫn quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật song quy định này sẽ không hề nhấn mạnh vấn đề tới sự tuyệt đối tuân thủ pháp luật từ phía xã hội. Không phải vì điều này là không thiết yếu mà có lẽ rằng chính bới đó là vấn đề đương nhiên. Điểm mới quan trọng ở đây đó đó là vế đầu của quy định nhấn mạnh vấn đề tới việc Nhà nước phải được tổ chức và hoạt động và sinh hoạt giải trí theo Hiến pháp và pháp luật. Theo đó, pháp luật do những đơn vị nhà nước phát hành đã trở thành công cụ để trấn áp lại chính Nhà nước. Cái khuôn khổ pháp lý mà Nhà nước đặt ra cũng đó đó là khuôn khổ pháp lý mà bản thân Nhà nước phải tuân thủ. Các Hiến pháp trước đó không còn quy định tương tự. Có thể hiểu, “Nhà nước được tổ chức theo Hiến pháp và pháp luật” nghĩa là sự việc hình thành cũng như mọi thẩm quyền của những đơn vị nhà nước đều phải được quy định trong Hiến pháp và pháp luật. “Nhà nước hoạt động và sinh hoạt giải trí theo Hiến pháp và pháp luật” nghĩa là Hiến pháp và pháp luật phải tạo lập khung pháp lý hoàn hảo nhất cho hoạt động và sinh hoạt giải trí của những đơn vị nhà nước. Mọi quyết định, hoạt động và sinh hoạt giải trí, hành vi của những đơn vị nhà nước ở những cấp, những ngành đều phải địa thế căn cứ vào quy định của Hiến pháp, pháp luật; nếu không còn địa thế căn cứ pháp lý rõ ràng thì cơ quan nhà nước không được tiến hành hoạt động và sinh hoạt giải trí hoặc hoạt động và sinh hoạt giải trí sẽ bị xem là vi hiến hoặc trái pháp luật. Bên cạnh quy định tại khoản 2 Điều 8, những điều khoản còn sót lại của Hiến pháp năm 2013 đã không hề nhắc tới pháp chế xã hội chủ nghĩa. Như vậy, quan hệ giữa Nhà nước – Pháp luật – Xã hội không hề được nhìn một cách đơn thuần qua lăng kính pháp chế XHCN. Nói cách khác, tư tưởng pháp chế XHCN đã được thổi lên ở tầm mức cao hơn – pháp quyền XHCN.
Thứ hai, Hiến pháp năm 2013 có cái nhìn toàn diện trong cách tiếp cận “pháp quyền” về quan hệ giữa pháp luật và những thiết chế quyền lực. Hệ thống chính trị của Việt Nam có tính là nguyên tắc Đảng lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Nguyên tắc này đã được xác lập trên thực tế từ trong năm đầu của Nhà nước Việt nam dân chủ cộng hòa và được chính thức hiến định Tính từ lúc Hiến pháp năm 1980[15]. Theo đó, trong khối mạng lưới hệ thống chính trị tồn tại hai khối mạng lưới hệ thống thiết chế trực tiếp chi phối quyền lực: khối mạng lưới hệ thống tổ chức Đảng Cộng sản và khối mạng lưới hệ thống những đơn vị trong cỗ máy nhà nước. Hệ thống tổ chức Đảng giữ vai trò trực tiếp lãnh đạo khối mạng lưới hệ thống những đơn vị nhà nước. Trên thực tế, trong mỗi cơ quan nhà nước, khối mạng lưới hệ thống cơ quan nhà nước đều có tổ chức Đảng tương ứng để lãnh đạo, ví dụ ở Quốc hội có Đảng đoàn, ở Chính phủ, những Bộ, cơ quan ngang bộ và Ủy ban nhân dân tỉnh có Ban cán sự Đảng. Ngoài ra, còn tồn tại những tổ chức Đảng độc lập với những đơn vị nhà nước song hoàn toàn có thể trực tiếp chỉ huy hoạt động và sinh hoạt giải trí của những đơn vị nhà nước ví dụ Bộ Chính trị, Ban bí thư, những ban Đảng ở trung ương và địa phương. Đứng đầu những tổ chức Đảng này là những đảng viên giữ chức vụ lãnh đạo có khi độc lập, có khi phối hợp cả chức vụ lãnh đạo cơ quan ban ngành sở tại. Vai trò lãnh đạo của Đảng viên và vai trò lãnh đạo của người giữ chức vụ trong cơ quan nhà nước khó đã có được sự phân định rõ ràng. Ngay cả khi những tổ chức Đảng độc lập với những đơn vị nhà nước thì lúc nào đảng viên lãnh đạo trong những đơn vị nhà nước hành vi độc lập với tư cách nhà nước và lúc nào hành vi dưới sự lãnh đạo của tổ chức đảng cấp trên tương ứng cũng không được phân định rõ ràng. Chính vì vậy, nếu ở những quốc gia khác, khi nói tới NNPQ chỉ việc nhấn mạnh vấn đề tới vai trò tối thượng của Hiến pháp, thượng tôn pháp luật, thì ở Việt Nam như vậy vẫn chưa trọn vẹn. Bởi vì, nếu chỉ chú trọng tới yếu tố này thì chưa gồm đã có được cả khối mạng lưới hệ thống tổ chức Đảng và những đảng viên vốn là những chủ thể trực tiếp chi phối quá trình tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước. Nếu như vậy, một phần quan trọng của quá trình thực hiện quyền lực nhà nước sẽ không chịu sự điều chỉnh của Hiến pháp và pháp luật.
Chính vì vậy, từ Hiến pháp năm 1992 đã quy định “mọi tổ chức của Đảng hoạt động và sinh hoạt giải trí trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”[16]. Tuy nhiên, quy định này chỉ đề cập tới những tổ chức của Đảng và như vậy thì chưa đề cập được hết tới những đảng viên, đặc biệt là những đảng viên giữ chức vụ trực tiếp lãnh đạo việc thực hiện quyền lực nhà nước bởi những đơn vị nhà nước.
Hiến pháp năm 2013 đã khắc phục điều này. Khoản 3 Điều 4 Hiến pháp năm 2013 quy định: “những tổ chức của Đảng và đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động và sinh hoạt giải trí trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”. So với quy định tương ứng của Hiến pháp năm 1992, quy định của Hiến pháp năm 2013 chỉ tương hỗ update thêm 1 từ “đảng viên” song ý nghĩa của nó là rất lớn. Với quy định này, bất kỳ chủ thể nào trong khối mạng lưới hệ thống tổ chức của Đảng, mặc dầu là tổ chức Đảng hay thành viên đảng viên, mặc dầu ở bất kỳ cấp nào, đều phải hoạt động và sinh hoạt giải trí trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Nhìn rộng hơn, sự tương hỗ update này đã làm hoàn hảo nhất bức tranh về quan hệ Một trong những chủ thể chi phối quá trình thực hiện quyền lực nhà nước, gồm có cả khối mạng lưới hệ thống tổ chức của Đảng và cỗ máy nhà nước với Hiến pháp và pháp luật, theo đó không một chủ thể nào chi phối quá trình thực hiện quyền lực nhà nước mà không phải tuân thủ Hiến pháp và pháp luật. Nói cách khác, Hiến pháp và pháp luật đóng vai trò tối thượng đối với bất kỳ hoạt động và sinh hoạt giải trí nào dù trực tiếp hay gián tiếp thực hiện quyền lực nhà nước. Điều này là vô cùng có ý nghĩa bởi lẽ mặc dầu có một loại chủ thể nào đó trong tổ chức Đảng không chịu hoặc coi thường tính thượng tôn pháp luật thì tức là đã đứng trên pháp luật và do đó, chắc như đinh sẽ có những quá trình thực hiện quyền lực chính trị nằm ngoài sự điều chỉnh của pháp luật, tức là nằm ngoài sự điều chỉnh của ý chí chung – ý chí của Nhân dân. Nếu điều đó xảy ra, pháp luật sẽ không thể phát huy được vai trò thượng tôn đối với cỗ máy nhà nước nói riêng và toàn bộ quá trình thực hiện quyền lực nhà nước nói chung.
3. Kiến nghị
Những phân tích trên đã cho tất cả chúng ta biết, quy định của Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện bước phát triển mới về tính tối thượng của Hiến pháp và thượng tôn pháp luật trong NNPQ XHCN Việt Nam lúc bấy giờ. Tuy nhiên, để bảo vệ cho tính tối thượng của Hiến pháp và sự thượng tôn pháp luật hiện hữu thường trực trong đời sống của Nhà nước và xã hôi, chúng tôi nhận định rằng, cần thực hiện một số trong những giải pháp sau:
3.1. Thiết lập cơ chế bảo vệ Hiến pháp
Như đã phân tích ở trên, việc Hiến pháp trao trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp cho nhiều chủ thể dẫn tới không còn chủ thể nào thực sự chuyên trách để bảo vệ Hiến pháp. Bên cạnh đó, cho tới nay, cơ chế bảo vệ Hiến pháp vẫn không được rõ ràng hóa. Việc thiếu vắng cơ chế bảo vệ Hiến pháp dẫn tới hệ lụy sau: Hiến pháp sẽ trở nên hình thức và sẽ không phát huy được vai trò tối quan trọng của nó trong đời sống Nhà nước và xã hội; những giá trị tốt đẹp của Hiến pháp không được bảo vệ sẽ không thể phát huy tác động tích cực của nó trong đời sống xã hội; tình trạng xem nhẹ Hiến pháp từ phía người dân và những đơn vị nhà nước tất yếu dẫn tới tình trạng coi thường pháp luật và lạm quyền. Để vô hiệu những rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn này, trong thời gian, tất cả chúng ta nên phải xây dựng được một cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Việc định hình cơ chế nào là phù hợp sẽ có nhu yếu các nghiên cứu và phân tích thêm cả từ góc nhìn lý luận và thực tiễn để làm cơ sở. Song, hoàn toàn có thể xem xét một trong hai phương án, đó là trao thẩm quyền bảo vệ Hiến pháp cho TANDTC trên cơ sở tăng cấp thẩm quyền mà hiện Tòa án đang có theo quy định tại khoản 7 Điều 2 Luật Tổ chức tòa án nhân dân năm 2014 hoặc thành lập Hội đồng Hiến pháp như trong dự thảo Hiến pháp sửa đổi Hiến pháp năm 1992 (bản lấy ý kiến nhân dân từ tháng 1 năm 2013 đến hết tháng 3 năm 2013).
3.2. Khẳng định mạnh mẽ và tự tin hơn sự thượng tôn pháp luật trong Hiến pháp
Mặc dù Hiến pháp năm 2013 đã có những quy định nhằm mục đích đề cao vai trò của pháp luật đối với Nhà nước và xã hội, song nhìn một cách bao quát hơn, quan điểm pháp luật đóng vai trò thượng tôn đối với Nhà nước và xã hội vẫn không được thể hiện thực sự rõ ràng. Để khắc phục chưa ổn này và hoàn thiện tư tưởng NNPQ XHCN Việt Nam về sự thượng tôn pháp luật, cần sửa đổi Hiến pháp năm 2013 theo hướng, quy định rõ pháp luật giữ vị trí thượng tôn trong đời sống Nhà nước và xã hội, mọi cơ quan nhà nước phải tuyệt đối tuân thủ pháp luật và hoạt động và sinh hoạt giải trí theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, Hiến pháp cần quy định yêu cầu đối với pháp luật trong NNPQ XHCN. Đó là yêu cầu về tính rõ ràng, dễ hiểu, dễ tiếp cận đối với người dân./.
[1] Điều 146 Hiến pháp năm 1980.
[2] Xem Điều 146 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, tương hỗ update năm 2001).
[3] Khoản 8 Điều 100 Hiến pháp năm 1980.
[4] Xem khoản 10 Điều 70, khoản 4 và 7 Điều 74, khoản 4 Điều 98 Hiến pháp năm 2013.
[5] Khoản 3 Điều 102 Hiến pháp năm 2013.
[6] Khoản 7 Điều 2 Luật tổ chức tòa án nhân dân năm 2014.
[7] Hoàng Thế Liên, Hiến pháp năm 2013 – Những điểm mới mang tính chất chất đột phá, Nxb. Tư pháp, 2015, tr. 285.
[8] Điều thứ 70 Hiến pháp năm 1946.
[9] Điều 112 Hiến pháp năm 1959.
[10] Xem Điều 147 Hiến pháp năm 1980; Điều 147 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, tương hỗ update năm 2001).
[11] Khoản 1 Điều 120 Hiến pháp năm 2013.
[12] Điều 120 Hiến pháp năm 2013.
[13] Khoản 3 Điều 120 Hiến pháp năm 2013.
[14] Khoản 4 Điều 120 Hiến pháp năm 2013.
[15] Xem Điều 4 Hiến pháp năm 1980, Điều 4 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, tương hỗ update năm 2001) và Điều 4 Hiến pháp năm 2013.
[16] Điều 4 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, tương hỗ update năm 2001).a
(Nguồn tin: Bài viết được đăng tải trên Ấn phẩm Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 11 (411), tháng 6/2022.)
