Dưới thời nhà Nguyễn Nho giáo như thế nào ✅ Chi Tiết
Mẹo về Dưới thời nhà Nguyễn Nho giáo ra làm sao Mới Nhất
Bùi Thị Vân Thiện đang tìm kiếm từ khóa Dưới thời nhà Nguyễn Nho giáo ra làm sao được Update vào lúc : 2022-09-29 18:10:28 . Với phương châm chia sẻ Kinh Nghiệm về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi đọc tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Ad lý giải và hướng dẫn lại nha.
1viện khoa học xã hội việt namĐại học quốc gia hà nộiViện triết họcTr-ờng Đại học khoa họcxã hội và nhân vănTạ VĂN LÂMSự ĐộC TÔN NHO GIáO d-ới TRIềU NGUYễN:NGUYÊN NHÂN Và ảNH HƯởNGđ-ơng thời CủA NóLuận văn thạc sĩ triết họcHà Nội - 20092viện khoa học xã hội việt namĐại học quốc gia hà nộiViện triết họcTr-ờng Đại học khoa họcxã hội và nhân vănTạ VĂN LÂMSự ĐộC TÔN NHO GIáO d-ới TRIềU NGUYễN:NGUYÊN NHÂN Và ảNH HƯởNGđ-ơng thời CủA NóChuyên ngành: Triết họcMã số: 60 22 80Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: PGS. TS. Trần Nguyên ViệtHà Nội - 20093MỞ ĐÇU1. Tính cấp thiết của đề tài:Như tất cả chúng ta đều biết, để “Kế thừa những giá trị truyền thống của dân tộcvà tiếp thu tinh hoa văn hoá của loài người…Xây dựng nền văn hoá Việt Namtiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc bản địa, đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội vàcon người trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hoá, tân tiến hoá và hộinhập kinh tế tài chính quốc tế” như Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X củaĐảng đã chỉ ra, tất cả chúng ta nên phải phát triển và hoàn thiện tư duy lý luận.Song, theo Ph.Ăngghen: “Muốn hoàn thiện tư duy lý luận thì cho tới nay,không còn một cách nào khác hơn là nghiên cứu và phân tích toàn bộ triết học thờitrước”[37; tr.487].Trong lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, tam giáo (Nho, Phật và LãọTrang) đóng vai trò quan trọng đối với sự hình thành phong cách tư duy cũngnhư những giá trị tinh thần khác thuộc những nghành đời sống xã hội. Trong số đó,Nho giáo với tư cách trụ cột ý thức hệ của chính sách phong kiến Việt Nam hàngtrăm năm, đã có ảnh hưởng rất lớn đến tiến trình lịch sử tư tưởng Viê ̣t Nam.Nho giáo ở Việt Nam thế kỷ XIX đã song hành cùng với những biếnđộng lớn của đất nước. Nửa đầu thế kỷ XIX (từ khi nhà Nguyễn thành lập1802, đến khi Pháp xâm lược 1858) là thời kỳ nhà Nguyễn củng cố quyền lựckhông chỉ bằng những giải pháp hành chính, mà cả về hệ tư tưởng mang tínhý thức hệ nhờ vào nền tảng của Nho giáo nhằm mục đích thiết lập và duy trì trật tự xãhội. Đây là nguyên nhân cơ bản của sự việc độc tôn Nho giáo của vương triềuNguyễn.Việc độc tôn Nho giáo thời Nguyễn được xem là sự việc độc tôn lần thứhai, hay còn gọi là sự việc tái độc tôn. Sự độc tôn của nó lần thứ nhất từ thời Lê Sơđã đem lại sự ổn định xã hội trong gần 100 năm đầu của triều đại, nhờ đó màsự nghiệp tái thiết đất nước sau trận chiến tranh cũng như xây dựng và củng cố4chính quyền phong kiến trung ương tập quyền Đại Việt đạt được những thànhtựu nhất định.Ở thời kỳ khủng hoảng rủi ro cục bộ của chính sách phong kiến Việt Nam từ thế kỷXVI đến thế kỷ XVIII, Nho giáo vẫn tiếp tục nắm thế chủ yếu trong hệ thốngcác học thuyết triết học, chính trị, tôn giáo. Các thế lực phong kiến tuy thùđịch nhau , nhưng đều phải nhờ vào Nho giáo để xác định đường lối trịnước đúng đắn và tính chính nghĩa của tớ . Chính điều đó đã tạo đà chotriều Nguyễn tiếp tục nhờ vào Nho giáo như thể nền tảng hệ tư tưởng của triềuđại. Có thể nói, như sự độc tôn Nho giáo mà triều Nguyễn nửa đầu thế kỷXIX đã đạt được nhiều thành quả đáng ghi nhận. Song, cho tới nay, vấn đềvề triều Nguyễn vẫn còn phải tiếp tục nghiên cứu và phân tích trên cơ sở khách quan khoahọc, ở đó chuyên ngành lịch sử triết học nên phải góp thêm phần mình vào việc làmrõ nguyên nhân và hệ quả của sự việc độc tôn Nho giáo.Xuất phát từ lý luận và thực tiễn cấp bách và trên cơ sở nghiên cứucủa nhiều ngành khoa học xã hội từ trước tới nay ở trong và ngoài nước,chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Sự độc tôn Nho giáo dưới triều Nguyễn:nguyên nhân và ảnh hưởng đương thời của nó” làm đề tài nghiên cứu và phân tích choluận văn thạc sĩ triết học của tớ.2. Tình hình nghiên cứu và phân tích đề tài:Việc nghiên cứu và phân tích Nho giáo thế kỷ XIX, rõ ràng là một học thuyết chínhtrị - đạo đức mà triều đại phong kiến nhà Nguyễn chủ trương độc tôn, hiệnvẫn còn nhiều ý kiến rất khác nhau.Giai đoạn từ trong năm 60 của thế kỷ XX đến khi có những cuộc hộithảo về Chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn tại Thanh Hoá (ngày18/10/2008), hầu như quan điểm của những nhà nghiên cứu và phân tích đa phần nhìn nhận,đánh giá về việc độc tôn Nho của triều đại nhà Nguyễn mang nhiều yếu tốtiêu cực và bất hợp lý. Nói đúng hơn, những nhà nghiên cứu và phân tích thống nhất ở việcxem quá trình lịch sử đó như thể bước thụt lùi của cỗ xe lịch sử, đồng thời sựđánh giá một chiều thái quá của tớ đã không đưa ra được những lý giải khách5quan cho vấn đề tại sao triều Nguyễn lại chủ trương độc tôn Nho giáo?Nguyên nhân của sự việc độc tôn Nho giáo, đã có những tác động, ảnh hưởng nhưthế nào đến những mặt đời sống xã hội thời bấy giờ?Nghiên cứu tư tưởng chính trị - xã hội triều Nguyễn, theo chúng tôicó thể tạm quy về những phương diện rất khác nhau tuỳ thuộc vào mục tiêu củatừng chuyên ngành khoa học xã hội như ngành sử học, văn học, triết học, v.v.Trong phạm vi nghiên cứu và phân tích của luận văn thạc sĩ triết học , chúng tôi chú trọngnghiên cứu quan điể m của những học giả thuộc hai chuyên ngành tuy có khácnhau về mục tiêu và cách tiếp cận, song có điểm chung về nghiên cứu và phân tích nguồngốc và diễn biến của những sự kiện, đó là Sử học và Triết học.Thứ nhất, đó là những khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích về lịch sử Viê ̣t Nam nóichung và quá trình triều Nguyễn nói riêng. Cuốn Lịch sử Việt Nam (Lịch sửViệt Nam thế kỷ XIX), Nxb Khoa học Xã hội do GS. Nguyễn Khánh Toànchủ biên; Lịch sử cận đại Việt Nam, tập I, Nxb Giáo dục đào tạo, 1960, do những tác giảTrần Văn Giàu, Đinh Xuân Lâm, Nguyễn Văn Sự biên soạn; cuốn Lịch sử chếđộ phong kiến Việt Nam (Từ đầu thế kỷ XVI đến thời điểm giữa thế kỷ XIX), tập III,Nxb Giáo dục đào tạo, 1965, do Phan Huy Lê, Chu Thiên, Vương Hoàng Tuyên,Đinh Xuân Lâm biên soạn, đều có cách tiếp cận và những quan điể m đánh giátương đồng do đòi hỏi của thực tiễn đất nước thời bấy giờ. Các tác giả chorằng: “Sau khi đánh thắng Tây Sơn, trên cơ sở nước nhà được thống nhất rộnglớn, về mặt cai trị được tổ chức ngặt nghèo hơn, có đủ kĩ năng để phát triển sảnxuất, đáng lẽ nhà cầm quyền phải nhận những điều kiện thuận tiện ấy để đưara những chủ trương thích hợp làm cho nước thịnh dân giàu; trái lại, bè lũphong kiến thống trị triều Nguyễn ngày càng đi sâu vào con phố phảnđộng, phục hồi và ra sức củng cố quan hệ sản xuất cũ và cố bóp nghẹt lựclượng sản xuất mới đã manh nha phát triển hồi thế kỷ thứ XVIII. Mọi chínhsách, luật lệ, thuế khoá, tổ chức của nhà Nguyễn phát hành đều nhằm mục đích bãi bỏtất cả những thắng lợi mà người dân đã giành được trước đó, và đều nhằm mục đích bảovệ đặc quyền của tập đoàn phong kiến nhà Nguyễn được tha hồ đàn áp bóc lột6nhân dân, thu vét hết của cải thiên hạ về kho để ăn chơi hoang phí vô độ. Tấtcả những tổ chức về chính trị, về kinh tế tài chính, về quân sự, đều trở thành những cáigông cùm xiềng xích trói buộc ngưng trệ nhân dân”[35; tr.402].Hội thảo Khoa học Quốc gia do Bộ Giáo dục đào tạo và Trường Đại học SưPhạm tổ chức, năm 2002, với chủ đề: “Nghiên cứu và giảng dạy lịch sử thờiNguyễn ở Đại học, Cao đẳng Sư phạm và Phổ thông”, đã tập hợp được hơn100 bài tham luận của những nhà nghiên cứu và phân tích và giảng dạy về nghành lịch sử.Nội dung đa phần gồm: Những vấn đề chung, mang tính chất chất phương pháp luận;những vấn đề nghiên cứu và phân tích về triều Nguyễn trên những nghành kinh tế tài chính, chính trị,xã hội, quân sự, văn hoá, giáo dục, tư tưởng. Lần hội thảo chiến lược này đã mang nhiềudấu ấn học thuật, với quan điểm về triều Nguyễn mới mẻ, công tâm, kháchquan và khoa học hơn so với những khu công trình xây dựng lịch sử trước đây. Cũng trên tinhthần ấy, những nhà khoa học đã đứng trên lập trường của chủ nghĩa duy vật lịchsử để đánh giá triều Nguyễn vừa là tác nhân lịch sử, vừa là sản phẩm của lịchsử xã hội. Do vậy, nhận thức về triều Nguyễn đòi hỏi phải đặt nó trong bốicảnh lịch sử dân tộc bản địa và quả đât thời bấy giờ, phải đứng trên quan điểm lịchsử của chủ nghĩa Mác - Lênin để xem xét những hiện tượng kỳ lạ lịch sử ấy phát sinh,phát triển ra làm sao và nên phải đánh giá chúng ra sao?Cũng có yêu cầu nên phải thống nhất quan điểm lịch sử và quan điểmgiai cấp trong việc đánh giá triều Nguyễn. Nếu trước đây có một số trong những quanđiểm “tân tiến hoá lịch sử”, dẫn đến việc đánh giá quá cao công lao củaNguyễn Huệ, xem vua Quang Trung như thể người đã hoàn thành xong công cuộcthống nhất đất nước và phủ nhận vai trò, đóng góp của Nguyễn Ánh và cácvua đời đầu nhà Nguyễn trong việc xây dựng đất nước cũng như xác lập chủquyền dân tộc bản địa của một quốc gia độc lập, thống nhất. Như tất cả chúng ta đều biếtrằng, Nguyễn Huệ đã đập tan những tập đoàn phong kiến trong nước và ngoàinước, đặt cơ sở cho việc thống nhất đất nước, nhưng vẫn chưa thực hiện đượcsự thống nhất đất nước một cách triệt để, vì vẫn tồn tại những vùng lãnh thổ,dưới sự quản lý của anh em nhà Tây Sơn và Nguyễn Ánh. Nguyễn Ánh tuy7không có công trong việc đặt nền móng cho việc thống nhất đất nước, song trêncơ sở đánh bại cuộc khởi nghĩa nông dân lớn đã thực hiện việc thống nhất đấtnước về mặt hành chính và ra sức củng cố cơ quan ban ngành sở tại của tớ. Trên cơ sởđó, tất cả chúng ta không thể phủ nhận sự đóng góp của triều đại nhà Nguyễn, cũngnhư không thật đề cao vai trò của nó mà không sở hữu và nhận thấy những mặt hạn chếcần phải được lý giải cặn kẽ và đúng chuẩn hơn.Trước đây, do nhận thức vấn đề gần đầy đủ, những nhà sử học nước tađã từng có những đánh giá khá nặng nề về triều Nguyễn, xem nó như thể mộttriều đại “phản động toàn diện”, “cõng rắn cắn gà nhà”…Thì giờ đây với cáinhìn mới, cùng với sự phân tích những sự kiện lịch sử một cách khoa học kháchquan, chính họ, ví dụ như GS. Đinh Xuân Lâm đã nhận xét: “…Chúng tacó quyền nói là với việc làm của những vua nhà Nguyễn, đặc biệt là ông vuakhai sáng Gia Long, không thể nói là có việc cõng rắn cắn gà nhà, rước voivề dày mả tổ”[79; tr.48].Gần đây, cuốn Lịch sử Việt Nam, tập II, do GS. Phan Huy Lê chủbiên, năm 2003 là khu công trình xây dựng tập hợp và đánh giá tình hình đất nước từ đầuthế kỷ XV đến thời điểm giữa thế kỷ XIX. Trong phần: Đại Nam thời Nguyễn nửa đầuthế kỷ XIX, cuốn sách đã trình bày rất rõ nét tình hình kinh tế tài chính, chính trị, vănhoá, tư tưởng của triều Nguyễn nói riêng và của xã hội Việt Nam nói chung.Tác giả nêu những mặt tích cực của vương triều Nguyễn như sau: “Từ GiaLong đến Minh Mạng, cỗ máy cai trị của nhà Nguyễn ngày càng hoàn thiện,có thêm có bớt nhưng nhìn chung không cồng kềnh, thậm chí hoàn toàn có thể coi làgọn nhẹ”[36; tr.418].Thứ hai, ngoài những bộ sử, hội thảo chiến lược khoa học và những khu công trình xây dựng nghiêncứu lịch sử Việt Nam nói trên, còn tồn tại những khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích thuộc lĩnhvực tư tưởng triết học, rõ ràng là Nho giáo và Nho học dưới triều Nguyễn.Cuốn Nho giáo của Trần Trọng Kim được xuất bản tại Tp Hà Nội Thủ Đô nhữngnăm 30 của thế kỷ XX, đã có cái nhìn rất thấu đáo và xác đáng về vị trí, vaitrò của Nho giáo trong toàn cảnh lịch sử đương thời. Ông coi Nho giáo như8một thứ bảo vật của dân tộc bản địa và rất đắc dụng trong việc trị quốc an dân, làcông cụ tốt nhất để thiết lập trật tự xã hội có tôn ti, trật tự. Tác giả đã phântích khá thấu đáo về đường lối trị quốc mà nhà Nguyễn đã nhờ vào Nho giáonhư một công cụ hữu hiệu.Đáng để ý quan tâm là khu công trình xây dựng được phần thưởng Hồ Chí Minh của GS. TrầnVăn Giàu: Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam từ thế kỷ XIX đến cách mạngtháng Tám, tập I, Nxb Khoa học Xã hội, Tp Hà Nội Thủ Đô 1973. Tác phẩm đã đề cậpđến Nho giáo và vai trò của nó dưới triều Nguyễn. Theo GS. Trần Văn Giàu:“Trong lịch sử nước ta, những vương triều tiến bộ trước đây đều được thiết lậptrên thắng lợi của một cuộc trận chiến tranh giải phóng dân tộc bản địa hoặc sau khi thiếtlập, đã hoàn thành xong thắng lợi trách nhiệm chống ngoại xâm, bảo vệ độc lập dântộc, củng cố thống nhất quốc gia. Đó là cơ sở đa phần tạo nên sức mạnh chocác vương triều. Còn triều Nguyễn là vương triều phong kiến ở đầu cuối dựnglên bằng một cuộc trận chiến tranh phản cách mạng nhờ thế lực xâm lược củanước ngoài. Gia Long lên làm vua, lập ra triều Nguyễn sau khi đã đàn áp cuộcchiến tranh cách mạng của nông dân mà nội dung cơ bản là đấu tranh choquyền lợi của nhân dân, độc lập dân tộc bản địa và thống nhất quốc gia. Triều Nguyễnlà một vương triều tối phản động”[13; tr.17].Cuốn Lịch sử tư tưởng Việt Nam, tập I, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nộido GS. Nguyễn Tài Thư chủ biên. Tác phẩm đã đề cập đến vai trò của Nhogiáo và sự độc tôn Nho giáo từ Lê Sơ đến thế kỷ XVIII, tình hình kinh tế tài chính - xãhội những thế kỷ sau đó. Công trình này đã làm rõ được tính tất yếu của sựđộc tôn Nho giáo dưới thời Lê Sơ, đồng thời xác định rằng, dù xã hội ViệtNam thế kỷ XVI - XVIII là thời kỳ khủng hoảng rủi ro cục bộ của chính sách phong kiến, songvai trò số 1 của Nho giáo trong hệ tư tưởng của nhà nước Lê Trung hưngvẫn được tiếp tục duy trì. Các thế lực phong kiến dù tranh giành nhau vềquyền lực, song vẫn nhờ vào Nho giáo để xác định tính chính nghĩa củamình.9Cuốn Lịch sử tư tưởng Việt Nam, tập II, Nxb Khoa học Xã hội, HàNội, 1997, do PGS. Lê Sỹ Thắng chủ biên. Nội dung cơ bản là nghiên cứutiến trình tư tưởng Việt Nam thế kỷ XIX. Tác giả đã chỉ ra được sự cố gắngxây dựng hệ tư tưởng riêng mà nòng cốt là Nho giáo, những thành tựu và hạnchế của nó, song vẫn chưa đi sâu tìm hiểu những ảnh hưởng của Nho giáo đếnxã hội Việt Nam thế kỷ XIX.Ngoài ra còn tồn tại những tác tác phẩm chuyên tập trung nghiên cứu và phân tích về Nhogiáo và Nho giáo ở Viê ̣t Nam thời Nguyễn . Chẳng hạn Nho giáo xưa và naycủa GS. Quang Đạm; Nho giáo tại Việt Nam do PGS. Lê Sỹ Thắng chủ biênđã bàn đến những yêu cầu đạo đức của Nho giáo đối với những vấn đề cơ bảncủa đời sống xã hội, đó là: Ngũ luân, Tam cương, Ngũ thường, vai trò củaNho giáo trong việc quản lý xã hội, quản lý con người. Quan điểm của những tácgiả tuy có rất khác nhau, nhưng điểm chung là nhìn nhận, đánh giá những yếu tốtiêu cực của Nho giáo. Đó là sự việc tàn nhẫn, khắc nghiệt, nó trói buộc con ngườitrong vòng trật tự của xã hội cũ. Những yếu tố đó đã tác động, ảnh hưởngkhông nhỏ tới đời sống xã hội đương thời, cũng như tác động xấu đến xã hộingày nay.Có những ý kiến trong những ấn phẩm, tạp chí chuyên ngành, đã đánhgiá Nho giáo một cách nóng bức, đặc biệt là Nho giáo triều Nguyễn thế kỷ XIX,có khi phủ định sạch trơn những đóng góp của nó đối với xã hội đương thờinhư nhận định của GS. Nguyễn Tài Thư trong Nho học và Nho học ở ViệtNam như sau: “Nho giáo triều Nguyễn là một tập đại thành những tư tưởngduy tâm phản động trong lịch sử của Nho giáo”[71; tr.515].Tuy nhiên, mới gần đây những nhà nghiên cứu và phân tích về Nho giáo nói chung vàNho giáo triều Nguyễn nói riêng, đã có sự nhìn nhận khách quan, công tâm,khoa học hơn, vì vậy họ đã đưa ra những nhận định khá xác đáng về Nho giáotheo những khía cạnh, mức độ ảnh hưởng rất khác nhau, từ kinh tế tài chính, chính trị, đạođức cho tới giáo dục, và những giá trị truyền thống của dân tộc bản địa như: NguyễnĐăng Duy: Nho giáo với văn hoá Việt Nam; Phan Đại Doãn: Một số vấn đề về10Nho giáo tại Việt Nam; Vũ Khiêu: Bàn về văn hiến Việt Nam, Nho giáo xưavà nay. Những nhận định đó đã góp thêm phần làm phong phú, đa dạng nền vănhoá Việt Nam với tinh thần tiếp thu và phát huy những yếu tố tích cực củaNho giáo.Một số luận án Tiến sĩ và luận văn Thạc sĩ Triết học đã bảo vệ thànhcông tại Việt Triết học. Trần Thị Hồng Thuý: Ảnh hưởng của Nho giáo đốivới chủ nghĩa yêu nước Việt Nam truyền thống; Lê thị Lan: Tìm hiểu những tưtưởng cải cách ở Việt Nam thời điểm cuối thế kỷ XIX; Nguyễn Nam Thắng: Chủ nghĩayêu nước Việt Nam nửa thời điểm cuối thế kỷ XIX, v.v…đều đề cập đến nội dung ở mứcđộ rất khác nhau về vị trí, vai trò ảnh hưởng của Nho giáo, sự chi phối của nó tớitoàn bộ đời sống xã hội Việt Nam thời kỳ phong kiến. Tuy nhiên, việc trìnhbày phương diện độc tôn Nho giáo thời kỳ này vẫn mới chỉ được đề cập mộtcách sơ bộ, thiếu khối mạng lưới hệ thống và không được phân tích một cách thấu đáo vềnhững nguyên nhân cơ bản dẫn đến sự độc tôn và hệ quả của nó trên nhữnglĩnh vực nào của đời sống xã hội.Sau đổi mới, nhận thức được sự thiếu hụt, phiến diện và sai lệch trongđánh giá về quá trình lịch sử của một vương triều sớm nhất với thời đại chúngta là triều Nguyễn, những ngành khoa học xã hội đã coi nghiên cứu và phân tích về triều đạinày cũng như sự độc tôn Nho giáo của nó là vấn đề trọng tâm, nên phải có nhậnđịnh, đánh giá xác đáng hơn trên tinh thần khách quan, khoa học. Do vậy, đãcó một chương trình nghiên cứu và phân tích cấp nhà nước chuyên biệt, lâu dài về triềuNguyễn được sẵn sàng sẵn sàng trong suốt 15 năm qua và vào ngày 18/10/2008 tạiThanh Hoá, đã ra mắt Hội thảo Khoa học Quốc gia về: Chúa Nguyễn vàvương triều Nguyễn trong lịch sử Việt Nam từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX.Theo nhận định của GS. Phan Huy Lê: Thời kỳ những chúa Nguyễn và vươngtriều Nguyễn từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX là thuở nào kỳ lịch sử đã trải quanhững quan điểm nhận và đánh giá rất là rất khác nhau, có những lúc gần nhưđảo ngược lại. Triều Nguyễn được đặt trong khung lý thuyết hình thái kinh tế tài chính- xã hội, là triều đại suy vong, lâm vào cảnh khủng hoảng rủi ro cục bộ nặng nề, và chịu nhiều11phán xét không công minh. Theo GS. Lê, khi nghiên cứu và phân tích, nhận thức lịch sửcần phải rút ngắn khoảng chừng cách giữa lịch sử khách quan và lịch sử được nhậnthức, nghĩa là sự việc nhìn nhận, đánh giá về vị trí, vai trò của những chúa Nguyễn vàvương triều Nguyễn, phải mang tính chất chất khách quan, khoa học, công minh.Nhìn chung, những khu công trình xây dựng, những nội dung bài viết trên đều đã ra mắt kháiquát những vấn đề kinh tế tài chính, chính trị, văn hoá và tư tưởng của quá trình lịch sửnày… Song, trên thực tế, chưa tồn tại một khu công trình xây dựng nào đi sâu vào tìm hiểu sựđộc tôn Nho giáo và ảnh hưởng của nó từ khi triều Nguyễn nắm quyền thốngtrị đến năm thực dân Pháp đình chỉ nền giáo dục và khoa cử theo Nho giáo.Do đó, hoàn toàn có thể nói rằng, đây vẫn còn là một một vấn đề mở, nên phải đi sâu nghiên cứuvà có những kiến giải rõ hơn, hợp lý và sâu sắc hơn trên cơ sở khái quát, hệthống những nguyên nhân và hệ quả của sự việc độc tôn Nho giáo.3. Mục đích, trách nhiệm nghiên cứu và phân tích:- Mục đích: Trình bày nguyên nhân và nội dung cơ bản của sự việc độctôn Nho giáo dưới triều Nguyễn, qua đó làm rõ ảnh hưởng của nó đối với xãhội Việt Nam từ năm 1802 đến năm 1919.- Để thực hiện mục tiêu nói trên, luận văn cần tập trung giải quyếtcác trách nhiệm sau:+ Làm rõ nguyên nhân và phân tích những tiền đề lịch sử, chính trị - xãhội và tư tưởng cho việc độc tôn Nho giáo dưới triều Nguyễn.+ Trình bày nội dung cơ bản của sự việc độc tôn Nho giáo qua những chủtrương của triều Nguyễn và trong tư tưởng của một số trong những nhà nho tiêu biểuđương thời.+ Làm rõ những ảnh hưởng của sự việc độc tôn Nho giáo đối với xã hộiViệt Nam từ khi thành lập triều Nguyễn cho tới thời điểm thực dân Pháp bãibỏ hoàn toàn nền cổ học vốn lấy Nho giáo làm cơ sở.4. Phạm vi nghiên cứu và phân tích:Luận văn tập trung nghiên cứu và phân tích những nguyên nhân, nội dung và ảnhhưởng của sự việc độc tôn Nho giáo dưới triều Nguyễn thông qua việc khảo cứu,12phân tích những nguồn tư liệu về sử liệu của triều Nguyễn, những tư tưởng của mộtsố nhà nho tiêu biểu liên quan đến vấn đề này cũng như những thành tựunghiên cứu về hướng đề tài này của những học giả khác từ trước tới nay.5. Cơ sở và phƣơng pháp luận nghiên cứu và phân tích:Dựa trên sự phân tích, đối chiếu, so sánh, tổng hợp phối hợp vớiphương pháp lôgíc - lịch sử, dưới ánh sáng phương pháp luận của Chủ nghĩaMác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.6. Đóng góp của luận văn:Luận văn trình bày một cách khối mạng lưới hệ thống chủ trương của triều đình nhàNguyễn và tư tưởng Nho giáo của một số trong những nhà nho tiêu biểu đương thời ở ViệtNam về độc tôn Nho giáo, qua đó làm rõ ảnh hưởng của sự việc độc tôn Nho giáođối với xã hội Việt Nam thế kỷ XIX.7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn:- Luận văn góp thêm phần tìm hiểu thực chất của sự việc độc tôn Nho giáo vàvai trò của nó trong lịch sử tư tưởng Việt Nam thế kỷ XIX.- Kết quả của luận văn hoàn toàn có thể làm tài liệu tham khảo trong nghiêncứu và giảng dạy lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam thế kỷ XIX.8. Bố cục của luận văn:Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuôn khổ tài liệu tham khảo, nội dungchính của luận văn gồm 2 chương, 6 tiết.13Chƣơng 1NHỮNG NGUYÊN NHÂN CƠ BẢN DẪN ĐẾN TÍNH TẤT YẾUCỦA SỰ ĐỘC TÔN NHO GIÁO DƢỚI TRIỀU NGUYỄN1.1. Một số nét khái quát về Nho giáo và Nho giáo ở Việt Nam1.1.1. Lịch sử Nho giáo và những nội dung tư tưởng cơ bản của nóNho giáo là một học thuyết chính trị - xã hội ra đời ở Trung Quốc cổđại vào thế kỷ VI - V Tr.CN. Người sáng lập của trường phái này là KhổngTử (551 - 479 Tr.CN), người nước Lỗ . Vốn xuất thân từ tầng lớp quí tộc bịthất thế, Khổ ng Tử muốn đưa ra một học thuy ết về quản lý xã hô ̣i , quản lýcon người nhằm mục đích thiết lập và duy trì trật tự xã hô ̣i đang bị loạn lạc thời bấygiờ. Khác với chủ trương biến pháp của những pháp gia đương thời , Khổ ng Tửmuốn dùng đạo đức để cảm hóa con người, làm cho xã hô ̣i có trật tự th eođẳng cấp mà ở đó, mỗi một người phải thấm nhuần tư tưởng chính danh trongsự gắn sát với định phận mang tính chất chất tiền định bởi trời.Sau khi Khổ ng Tử mất , Nho gia phân thành nhiều phái, trong đó thờitiên Tần, hay còn gọi là Nho giáo sơ kỳ nổi bật là phái duy tâm do Mạnh Tử(372 - 289 Tr.CN) và phái duy vật do Tuân Tử (313 - 238 Tr.CN) đứng đầu.Nho giáo thời Tần đứng trước thảm họa diệt vong bởi chủ trương “phần thưkhanh nho” (đốt sách giết học trò) do chủ trương độc tôn Pháp trị của nhànước. Đến thời Hán, do nhu yếu xây dựng nhà nước phong kiến trung ươngtập quyền, nhà Hán đã thực hiện đường lối trị nước phối hợp đức trị với pháptrị, nhờ đó Nho gia được Phục hồi. Và, trên nền tảng học thuyết duy tâm củaKhổng Mạnh, Đổng Trọng Thư (179 - 104 Tr.CN), người được mệnh danh làKhổ ng Tử thời Hán , đã đưa một số trong những yếu tố tôn giáo thần bí vào nội dung đạođức của Nho gia để hình thành nên hệ tư tưởng chính thống mang tính chất chất thầnquyền của nhà nước phong kiến . Mặc dù Nho gia trở thành trụ cột của hệ tưtưởng thống trị trong suốt thời gian tồn tại của chính sách phong kiến TrungQuốc, về mặt học thuật của nó đã thể hiện sự yếu kém so với Phật giáo và Đạo14giáo về nhiều phương diện , do đó , từ thời Tống nội dung tư tưởng KhổngMạnh được tương hỗ update thêm những yếu tố mới về hình nhi thượng học và hìnhnhi hạ học, làm cho Nho giáo trở thành một học thuyết có nội dung học thuậtcao với những phái Đạo học, Lý học, Số học, Tâm học, Thực học, v.v. Các pháiđó được gọi chung là Tân Nho giáo gồm Tống Nho, Minh Nho, Thanh Nho.Nho giáo tiên Tần theo tinh thần Khổng Mạnh ít bàn đến vấn đề bản thểcủa thế giới mà đa phần bàn đến khái niệm “trời” với tư cách vừa là tự nhiên,vừa là siêu nhiên. Trời phú tính và ban mệnh cho con người, do đó nếu conngười biết “tồn tâm dưỡng tính” thì sẽ trở thành người tốt tính theo những nấcthang “tu, tề, trị, bình”. Tuân Tử xác nhận nguồn gốc của thế giới từ âmdương và giữa trời và người không còn liên quan gì đến nhau. Đổng Trọng Thưcho rằng, thế giới này còn có nguồn gốc từ thập đoan (Âm dương, Ngũ hành vàTam tài), trong đó ông đề cao vai trò của trời với tư cách là thủy tổ của muônloài mà ở đó loài người là cao quí nhất. Tân Nho giáo đề cập đến vấn đề bảnthể của thế giới thông qua quan hệ giữa lý và khí, tâm và vật, như tập đạithành của Tống Nho là Chu Hi xác nhận khí là bản thể của thế giới, lại chorằng, lý (tức nguyên tắc, quy luật) có trước khí.Vấn đề con người được xem là trọng tâm của Nho giáo, từ đó Nho giáoxây hình thành đường lối trị nước bằng đạo đức (đức trị) thông qua thuyết tínhngười và quan niệm về những quan hệ người, giáo dục đào tạo con người.Đường lối trị nước của Nho giáo được thể hiện trước tiên ở tư tưởngcủa Khổ ng Tử. Ông không tán thành loại trừ hình pháp, đồng thời khẳng địnhdùng đạo đức để cảm hóa con người thì hơn: “Dùng chính lệnh để dẫn dắtdân, dùng hình pháp để giữ trật tự, dân tránh khỏi tội nhưng chưa chắc như đinh hổ thẹn.Dùng đức để dẫn dắt, dùng lễ để giữ trật tự, dân biết hổ thẹn mà tiến tới chỗtốt lành”[Luận Ngữ, Vi chính]. Đường lối đức trị của Khổng Tử thể được hiệnở những nội dung cơ bản như: Huệ dân (nhà cầm quyền phải có ân huệ vớidân, khoan thư sức dân, sử dân dĩ thời, v.v.); Nhân (yêu thương con người,trung thứ, đề cao hiếu đễ và khắc kỷ phục lễ, v.v.); Lễ (gồm có lễ nghi tế tự15và nghi thức ứng xử); Chính danh (danh phận con người trong sự ràng buộcvà tuân thủ mệnh trời , v.v.). Từ nội dung trên , Khổ ng Tử xác định mụcđích của đức trị là thiết lập xã hô ̣i lý tưởng theo quy mô xã hô ̣i thời NghiêuThuấn, còn chủ thể của nó là mẫu người quân tử. Người quân tử hội tụ đủ đứcnhân, trí, dũng, liêm, trực, v.v…điều mà ở tiểu nhân không đủ, thậm chíkhông có.Mạnh Tử phát triển học thuyết của Khổ ng Tử về đường lối trị nước gọilà nhân chính và thống nhất. Ông là người đề cao vai trò của dân (dân vi quý,xã tắc thứ chi, quân vi khinh), đòi hỏi nhà cầm quyền phải lo cho dân có hằngsản để dân yên tâm phục vụ đất nước, chấp hành mệnh lệnh của thiên tử (hằngtâm).Tuân Tử lại nhận định rằng , trị nước phải cần đến Lễ . Công dụng của Lễ làđiều hòa những quan hệ xã hô ̣i, nó làm cho con người đồng ý sự tồn tạiđẳng cấp trong xã hô ̣i , kéo theo đó là đồng ý sự bất bình đẳng trong phâncông lao động xã hô ̣i và phân phối sản phẩm lao động. Mặt khác, Tuân Tửcòn nhận định rằng, Lễ nên phải được kết phù phù hợp với pháp luật để duy trì trật tự xã hô ̣i(lễ pháp kiêm trị), song hình phạt phải mang tính chất chất giáo dục, nhà cầm quyềnkhông được lạm dụng hình pháp để phạt nặng.Đổng Trọng Thư đề cao vai trò của thiên tử trong việc trị nước (thừahành mệnh trời dưỡng dục và giáo hoá dân). Mọi hành vi của thiên tử đềuđược trời giám sát và thực hiện sự thưởng phạt tùy theo mức độ trị loạn trongthiên hạ . Do đó , con người phải biết kính trời , sợ trời mà chấp hành mệnhlệnh của thiên tử một cách vô điều kiện . Tư tưởng đức pháp kiêm trị đó rõràng là mang tính chất chất thần quyền.Về bản tính con người, những nhà sáng lập Nho giáo đưa ra những quan điể mkhác nhau. Khổ ng Tử nhận định rằng, tính người ta thuở ban đầu là gần nhau, nhưngdo thói quen, tập nhiễm mà xa nhau (tính tương cận dã, tập tương viễn dã);Mạnh Tử xác định bản tính con người là thiện , đối lập với ông là thuyếttính ác của Tuân Tử; Đổng Trọng Thư nhận định rằng, tính người dân có ba hạng (thiện,16ác, vừa thiện vừa ác). Tuy những quan điể m nêu trên về tính người là rất khác nhau ,song những nhà sáng lập Nho giáo đều thống nhất với nhau rằng , để con ngườitrở nên tốt tính , có ích cho xã hội nên phải có giáo dục . Chính Khổ ng Tử lànhà giáo dục tư thục đầu tiên đưa ra mục tiêu giáo dục là đào tạo mẫu ngườilý tưởng, hiểu biết sâu sắc về đạo và thực hành đạo đó trong xã hô ̣i để làmcho xã hô ̣i được trị bình . Ông là tấm gương vĩ đại của ngành giáo dục vớiphương châm dạy người không biết mỏi, không phân biệt giàu nghèo, sanghèn; phương pháp giáo dục tiến bộ, theo đó học phải đi đôi với tập, với tư vàvới hành. Nội dung giáo dục trong tư tưởng của Khổ ng Tử nói riêng và Nhogiáo nói chung , đều khuynh hướng về phía việc giáo dục đạo đức , còn nghành tri thứcchuyên môn phục vụ sản xuất ra của cải vật chất cho xã hô ̣i lại bị xem nhẹ.Đó cũng là mặt hạn chế trong tư tưởng giáo dục của Nho giáo.Về những quan hệ người, những nhà sáng lập Nho giáo đã giành cho lĩnhvực này sự quan tâm đặc biệt . Khổ ng Tử nêu nhân luân, theo đó trong quanhệ với bề tôi vua phải là người dân có nhân, bề tôi phải trung với vua; cha phải từ,con phải hiếu; chồng phải có nghĩa với vợ, còn vợ phải tùy theo chồng; anhnhường em kính; bạn bè quan hệ với nhau phải tin cậy lẫn nhau. Mạnh Tửtrên tinh thần ấy đã xác định quan hệ qua lại một cách bình đẳng hơn, đólà ngũ luân: phụ tử hữu thân; quân thần hữu nghĩa; phu phụ hữu biệt ; trưởngấu hữu tự ; bằng hữu hữu tín . Tuy nhiên, đến thời Hán , Đổng Trọng Thư dùvẫn tiếp tục đề cao đạo đức mái ấm gia đình như Khổng Mạnh, ông đã vận dụngthuyết Âm dương ngũ hành vào việc xem xét những phương diện đạo đức xã hô ̣ivà thành viên, làm cho những quan hệ xã hô ̣i trở nên khắc nghiệt , một chiều, đó làđạo đức tam cương (vua tôi, cha con, chồng vợ). Tam cương phản ánh sựphục tùng vô điều kiện của bề tôi với vua, con đối với cha, vợ đối với chồng,tức là âm phải tùy thuộc vào dương. Các chuẩn mực đạo đức thành viên (ngũthường- nhân, nghĩa, lễ, trí, tín) được Đổng Trọng Thư tham chiếu với Ngũhành (Mộc, Kim, Hỏa, Thủy, Thổ).17Lĩnh vực kinh tế tài chính cũng khá được những nhà nho đề cập tới nhưng không phải lànội dung cơ bản, ở đó vấn đề công minh luôn luôn được đặt lên số 1 chứkhông phải là vấn đề kiện vật chất quy định sự phồn thịnh của đất nước và cánhân con người. Khổng Tử nhận định rằng, việc chính trị trước hết phải làm cho dânđông, dân giàu và sau đó là giáo hóa dân. Song, khi đề cập đến việc bất đắc dĩphải bỏ hai trong ba thứ là binh khí, lương thực và dân tín thì Khổ ng Tửxác định ngay rằng, hoàn toàn có thể bỏ binh khí và lương thực chứ không được đánhmất niềm tin của dân. Mạnh Tử thì đề cao hằng sản và giải pháp thực hiện nólà chính sách tỉnh điền và giảm thuế má cho dân. Tuân Tử đề cao sức mạnh củadân, nhận định rằng vua là thuyền, dân là nước, chở thuyền và lật thuyền cũng làdân.Nói tóm lại , Nho giáo là một học thuyết chính trị - xã hội đề ra nhiệmvụ quản lý xã hô ̣i và con người bằng đạo đức . Chính vì vậy học thuyết nàycòn gọi là học thuyết chính trị - đạo đức. Dù dưới hình thức phát triển nào đinữa, dùng đức để cảm hóa con người vẫn là chủ đề chính. Nếu Mạnh Tử kêugọi “tồn tâm dưỡng tính” thì Tống Nho lôi kéo “tồn thiên lý, diệt nhân dục”và mục tiêu chung vẫn là xây dựng xã hô ̣i hòa giải và hợp lý , lý tưởng. Học thuyết nàyảnh hưởng mạnh tới những nước trong khu vực như Triều Tiên, Nhật Bản và Viê ̣tNam, đồng thời góp thêm phần thiết lập và duy trì chính sách phong kiến trung ươngtập quyền ở mỗi nước.1.1.2. Sự gia nhập và phát triển của Nho giáo ở Việt NamNho giáo vào Viê ̣t Nam khá sớm , ít nhất là từ thời kỳ đô hộ của ĐôngHán.Sau khi xâm chiếm nước ta, giai cấp phong kiến nước ngoài đã ra sứccủng cố chính sách nô dịch của chúng, tạo ra những biến chuyển lớn trên những lĩnhvực xã hội, kinh tế tài chính, chính trị, tư tưởng. Chế độ phong kiến theo kiểu TrungQuốc từ từ được thiết lập ở Việt Nam. Trên đất nước ta ra mắt một cuộcđấu tranh nóng bức lúc âm ỉ, lúc công khai minh bạch giữa nhân dân Việt Nam với chế độtàn bạo và chủ trương đồng hoá của bọn xâm lược.18Trên nghành văn hoá và tư tưởng, nhà nước của bọn xâm lược du nhậpvà phát triển cả Nho giáo, Đạo giáo và Phật giáo vào nước ta, trong đó Nhogiáo trở thành hệ tư tưởng chính thống và xiềng xích nô dịch của nhân dân.Ngay từ thời Tây Hán, Nho giáo từ Trung Quốc đã từng bước được dunhập vào Việt Nam, với hai Thái thú Tích Quang và Nhâm Diên. Văn tựTrung Quốc đã được sử dụng vừa phục vụ cho nhu yếu hành chính của quânxâm lược, vừa truyền bá Nho giáo với những sách tầm cỡ của Nho giáo nhưTứ thư, Ngũ kinh. Từ thời Mã Viện đã mở lớp dạy Nho cho con em của tớ quan lại,địa chủ Hán tộc và cho một số trong những con em của tớ tầng lớp trên của xã hội Việt Nam.Đến đời Sỹ Nhiếp làm Thái thú ở Giao Chỉ thì Nho giáo lại càng đượcphổ biến rộng rãi trong tầng lớp quý tộc, thống trị ở Giao Châu.Dưới thời Bắc thuộc, những triều đại Trung Hoa: Hán, Tần, Tống, Tề,Lương, Tuỳ, Đường, đã cho dân Việt Nam học tập Nho giáo, Đạo giáo vàPhật giáo như bên Trung Quốc. Ở quá trình đầu gia nhập thì Nho giáo vẫnchưa vào sâu được trong dân gian. Ưu thế vẫn thuộc về Phật giáo và Đạogiáo.Sau khi giành được độc lập, ở những triều đại đầu tiên trong lịch sửnhư: Ngô, Đinh, tiền Lê, Lý, thì Phật giáo được xem là Quốc giáo. Tuy nhiên,chính sách phong kiến trong quá trình củng cố, xây dựng và phát triển, Phật giáokhông thể đảm đương được trách nhiệm quản lý nhà nước và càng tỏ rõ yếukém trước nhu yếu của thời đại. Chính vì thế mà những vua chúa từ từ quantâm đặc biệt đến Nho giáo hơn, tích cực phát triển Nho giáo.Năm 1070, Lý Thánh Tông (1034 - 1072) xây dựng văn miếu thờ ChuCông, Khổng Tử và 72 hiền. Văn Miếu được thành lập để làm nơi họctập cho con em của tớ quý tộc, quan lại. Nền Đại học Việt Nam bắt nguồn từ đó. LýNhân Tông (1073 - 1127) mở khoa thi Tam trường (1075). Lý Nhân Tông lạiđặt Hàn lâm viện (1086). Tuy vậy, chính sách khoa cử thời Lý không được quyđịnh hẳn hoi, dẫu rằng nó là hình thức tuyển dụng quan chức tốt nhất cho bộmáy quan liêu của nhà nước phong kiến tập quyền.19Sang vương triều Trần, do yêu cầu củng cố chính sách phong kiến, bộ máynhà nước cần phải tăng cường, chính sách khoa cử đã được tổ chức quy củ đểthường xuyên đào tạo những lớp quan lại sung vào cỗ máy nhà nước.Do nhu yếu củng cố nhà nước tập quyền, Nho giáo đã được giai cấpphong kiến phát triển như thể hệ tư tưởng chính thống của nó. Chế độ giáo dụcvà chính sách khoa cử đều nhờ vào cơ sở Nho giáo mà đào tạo những tầng lớpquan lại trung thành với chính sách phong kiến tập quyền. Về mặt này, rõ ràngNho giáo có tác dụng mạnh mẽ và tự tin hơn Phật giáo, trong khi Phật giáo hướng conngười vào thế giới bên kia, thì Nho giáo dữ thế chủ động, tích cực trong vai trò nhậpthế, phục vụ quyền lợi cho giai cấp phong kiến thống trị và tôn ti trật tự xã hội.Nho giáo ngày càng phát triển. Tầng lớp nho sĩ ngày càng đông đảo.Đại bộ phận tầng lớp quan lại trong cỗ máy nhà nước đều xuất thân từ nho sĩ.Tầng lớp này ngày càng nắm được những địa vị quan trọng trong cỗ máy nhànước. Họ là những kẻ đại diện cho giai cấp địa chủ. Hệ tư tưởng của tớ là hệtư tưởng Nho giáo.Và như vậy, Nho giáo gắn sát với quyền lợi đẳng cấp quý tộc. Tầnglớp nho sĩ đa số xuất thân từ giai cấp địa chủ nhỏ, muốn có địa vị trong xã hộibằng cách thông qua Khổng giáo, thông qua thi cử để đạt mục tiêu của tớ.Từ chỗ không được ưa thích trong những tầng lớp nhân dân Việt Nam,Nho giáo đã từ từ giữ vị trí ngày càng tăng trong việc đề cao uy thế củanhà vua, xây dựng một khối mạng lưới hệ thống quan liêu từ trên xuống dưới, đảm bảo mốiquan hệ ngặt nghèo giữa nhà nước và nhân dân.Nho giáo được gia nhập vào Việt Nam, trải qua quá trình tiếp biến vớivăn hoá bản địa nên nó không hề không thay đổi trạng thái nguyên sơ củanó nữa. Nó đã được Việt Nam hoá. Nho sĩ Việt Nam vì quyền lợi bảo vệ và xâydựng tổ quốc, đã khai thác những quan điểm tích cực của Nho giáo để khẳngđịnh những giá trị truyền thống của dân tộc bản địa.Nho giáo vốn đặt quan hệ vua tôi ở vị trí cao nhất trong năm quanhệ giữa người với người. Nhân nghĩa là hai phạm trù trung tâm đứng hàng20đầu trong năm giá trị cơ bản của đạo đức Khổng giáo (Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí,Tín).Cùng với việc truyền bá Nho giáo vào nhân dân, nho sĩ Việt Nam đãhoạt động mạnh mẽ và tự tin trên mọi nghành tư tưởng, văn hóa và đã có những đónggóp đáng kể, góp thêm phần hình thành và củng cố những giá trị truyền thống tốtđẹp của dân tộc bản địa. Từ thế kỷ XI trở đi, những triều đại phong kiến Việt Nam đãvận dụng những nguyên tắc cơ bản của Nho giáo để trị nước, đặc biệt từ thời LêSơ, Nho giáo được độc tôn, làm tiền đề cho việc độc tôn lần thứ hai dưới triềuNguyễn.1.2. Những nguyên nhân cơ bản của sự việc độc tôn Nho giáo dƣớitriều Nguyễn1.2.1. Sự độc tôn Nho giáo lần thứ nhất dưới thời Lê Sơ là tiền đềquan trọng cho việc độc tôn Nho giáo lần thứ hai dưới triều NguyễnNăm 1428, sau thắng lợi của cuộc khởi nghĩa chống sự xâm lược vàđô hộ của nhà Minh, Lê Lợi (tức Lê Thái Tổ) lên ngôi, lập lên vương triều Lê.Trong trong năm trị vì đất nước, Lê Lợi đã xây dựng một cỗ máy nhà nướctheo quy mô của nhà Trần, phát hành một số trong những văn bản pháp luật dưới dạng cácchỉ dụ, lệnh, chiếu…, thi hành những chủ trương nhằm mục đích phát triển sản xuất nôngnghiệp cùng một số trong những giải pháp phúc lợi xã hội…, tạo ra sự ổn định và hưngkhởi bước đầu cho đất nước sau hơn 20 năm bị giặc chiếm đóng và tàn phá.Nho giáo đã khởi đầu chiếm vị trí độc tôn trong thượng tầng kiến trúc phongkiến.Giai cấp phong kiến Việt Nam thời Lê Sơ lấy Nho giáo làm công cụthống trị tinh thần, làm cơ sở lý luận và quy tắc đạo đức để củng cố trật tự xãhội và bảo vệ quyền thống trị của chính sách phong kiến tập quyền chuyên chế.Hệ tư tưởng Nho giáo được quán triệt vào nhiều chủ trương chủ trương củanhà nước phong kiến và có ảnh hưởng sâu sắc trong mọi nghành văn hoáđương thời.21Lê Thánh Tông là một ông vua tinh thông Nho giáo và đã nâng Nhogiáo lên địa vị cao nhất. Ngay sau khi lên nắm quyền, Lê Thánh Tông chủtrương và xây dựng một nhà nước quân chủ chuyên chế, đề cao uy quyền vàquyền hành thực tế của vua, tăng cường sự chi phối quyền lực của triều đìnhxuống những địa phương.Các giải pháp cải cách đã được thực hiện từng bước. Nhà nướcphong kiến thời Lê đề ra chủ trương nhằm mục đích củng cố và phát triển đất nước nhưchủ trương “trọng nông”, “ức thương”. Có thể nói, lần đầu tiên trong lịch sửViệt Nam, tư tưởng “trọng nông”, “ức thương” được thể chế hoá và được triệtđể thực hiện thông qua những chủ trương và giải pháp rõ ràng của nhà nước.Cũng từ đây hình thành quan niệm phân tầng xã hội, chia xã hội thành tứ dânlà sĩ, nông, công, thương, tạo cơ sở vững chắc cho Nho giáo phát triển mạnhmẽ.Trong xã hội phong kiến thế kỷ XV, địa vị của tầng lớp nho sĩ đượcđề cao, làm rường cột của nhà nước phong kiến, làm nguồn tương hỗ update vào bộmáy quan liêu. Tầng lớp Nho sĩ ấy đã được đào tạo từ một chính sách giáo dục vàthi cử lấy Nho giáo làm cơ sở.Trên cơ sở thuyết “Chính danh, định phận” và “Đạo Nhân”: Tamcương, Ngũ thường, Tam tòng, Tứ đức... của Nho giáo, nhà nước phong kiếnthời Lê Sơ ra sức ổn định và củng cố những quan hệ phong kiến với những thứbậc tôn ti ngặt nghèo. Nhà vua có một uy quyền vô thượng, được xem là “contrời”. Chế độ phong kiến trung ương tập quyền được phát triển, cỗ máy quanliêu ngày càng mở rộng. Thượng tầng kiến trúc phong kiến trở thành hoànchỉnh với địa vị độc tôn Nho giáo và sự ra đời của cục luật Hồng Đức.1.2.2. Nguyên nhân chính trị - xã hội và tư tưởng của Đại Việt từ thếkỷ XVI đến thế kỷ XIXa. Nguyên nhân chính trị - xã hộiNhà Lê Sơ tồn tại 100 năm, do hậu duệ của Lê Thánh Tông bất tài vàvô đạo đức, đã đẩy triều đại này đến chỗ sụp đổ bằng cuộc đảo chính của nhà22Mạc. Nhà Mạc khi nắm quyền thống trị vẫn tiếp tục duy trì hình thức tổ chứcnhà nước phong kiến thời Lê Sơ lấy Nho giáo làm trụ cột hệ tư tưởng. Tuynhiên, nhà Mạc do không duy trì được quyền thống trị của tớ lâu dài, saunhiều năm đánh nhau với những thế lực phục hồi nhà Lê gọi là Nam Triều, buộcphải rời kinh đô Thăng Long chạy lên vùng Cao Bằng, Tuyên Quang.Tuy nhà Lê trở lại thống trị đất nước, nhưng thực quyền lại thuộc vềhọ Trịnh do Trịnh Kiểm làm chúa. Nguyễn Hoàng là em vợ của Trịnh Kiểmvì sợ anh rể sát hại, đã xin vào đất Thuận Quảng để sinh cơ lập nghiệp. Vìvậy, nước Đại Việt bị phân thành hai: Đàng Trong và Đàng Ngoài, lấy sôngGianh làm giới tuyến.Với ý đồ tách Đàng Trong ra khỏi sự thống trị của nhà Lê - Trịnh,Nguyễn Hoàng và những người dân nối nghiệp như Nguyễn Phúc Nguyên,Nguyễn Phúc Tần, v.v., một mặt, củng cố việc phòng thủ đất Thuận Quảng,chống lại những cuộc tấn công của quân Trịnh, mặt khác, tìm cách mở rộng lãnhthổ xuống phía nam.Từ năm 1611, Nguyễn Hoàng đã cử chủ sự Văn Phong, nhân sự cướpphá biên giới của quân Chămpa, đánh vào, chiếm đất, đặt thành phủ Phú Yên.Vốn suy nhược từ thời điểm cuối thế kỷ XV, Chămpa không hề cơ sở và điều kiện đểhồi phục và đến đây, hoàn toàn hoà nhập vào Đại Việt.Năm 1614, Nguyễn Phúc Nguyên nối ngôi Nguyễn Hoàng, quyết địnhthải hồi những quan lại do nhà Lê cử, cải tổ lại cỗ máy cơ quan ban ngành sở tại. Buổi đầu,mặc dầu nhân dân quen gọi những người dân đứng đầu dòng họ thống trị là chúa,những chúa Nguyễn vẫn chỉ xưng quốc công. Năm 1692, chúa Phúc Chu dự địnhtách Đàng Trong thành một nước riêng, tự xưng Đại Việt quốc vương, nhưngviệc không thành. Nối tiếp ý đồ đó, năm 1744 chúa Nguyễn Phúc Khoát xưngvương, thành lập triều đình, đổi những chức Ký lục, Nha uý, Đô tri, cai bạ thànhLại bộ, Lễ bộ, Hình bộ, Hộ bộ và đặt thêm 2 bộ Binh và Công, đặt Hàn Lâmviện.23Do đặc trưng của Đàng Trong, ở nửa đầu thế kỷ XVII, quan lại đượcbổ nhiệm theo tiến cử, thân tộc. Năm 1646, chúa Nguyễn Phúc Lan bắt đầumở khoa thi, 2 cấp Chính đồ (cấp cao) và Hoa văn (thấp cấp). Về sau nhiều kỳthi được mở tiếp, song sang thế kỷ XVIII, chính sách mua quan bán tước bắt đầuphát triển. Như nhận xét của Lê Quý Đôn: “Mọi người tranh nhau nộp tiền đểlĩnh bằng. Đến nay (thời điểm cuối thế kỷ XVIII), một xã mà có đến 16 - 17 tướng thần,hơn 20 xã trưởng cùng thao tác”[64; tr.351].Như vậy, từ sau khi Nguyễn Hoàng từ bỏ đất Bắc, định cư tại vùngđất Thuận Quảng, họ Nguyễn từ từ xây dựng vùng đất Đàng Trong thànhmột lãnh địa riêng, có cơ quan ban ngành sở tại độc lập, mặc dầu, cho tới trước năm 1744vẫn giữ tước vị Quốc công, dùng niên hiệu của vua Lê. Trong khi đó, nhândân vẫn luôn luôn xem vùng đất Thuận Quảng là Đàng Trong của nước ĐạiViệt xưa.Nhìn chung, trong quá trình đầu, tình hình kinh tế tài chính Đàng Trong từngbước đã có những bước tiến triển rõ rệt; với cỗ máy cơ quan ban ngành sở tại non trẻ, íttập trung quan liêu, đa phần thiên về thực dụng - kinh tế tài chính, chưa tồn tại sự ràngbuộc dân chúng ngặt nghèo. Trong nông nghiệp, nhà Nguyễn đã hoàn thành xong xứsở phương Nam, công cuộc khẩn hoang nhanh gọn được tiến hành. Đờisống nhân dân phần nào được cải tổ, xã hội tương đối ổn định.Vùng đất phía nam Thuận Quảng đã ra mắt quá trình sáp nhập lãnhthổ Đàng Trong được ra mắt suốt từ 1611 cho tới thời điểm giữa thế kỷ XVIII, đồngthời cũng là quá trình di dân lập ấp của dân cư Việt ở Đàng Trong. Bị áp bứcbóc lột nặng nề, hàng loạt nông dân nghèo mất đất đã rủ nhau đi vào phíaNam khai hoang, thành lập xóm làng. Nhiều người đã đến tận vùng cực namtrên đất Thuỷ Chân Lạp, thậm chí sang cả đất Thái Lan. Bên cạnh số ngườinày còn tồn tại một số trong những binh sĩ và mái ấm gia đình, hoặc đóng đồn khẩn hoang hoặc đi làmđồn điền. Để nhanh gọn khai thác vùng đồng bằng sông Cửu Long, cácchúa Nguyễn đã khuyến khích quan lại, địa chủ giàu sang ở Thuận Hoá mộ dân24D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO1. Đào Duy Anh (2002)- Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỷ XIX- NxbVăn hoá tin tức Tp Hà Nội Thủ Đô.2. Đỗ Bang (chủ biên) (1997)- Tổ chức cỗ máy nhà nước dưới thời Nguyễngiai đoạn 1802-1884- Nxb Thuận Hoá.3. Phan Bội Châu (2000)- Toàn tập- Tập 9,10- Nxb Thuận Hoá Huế.4. Giản Chi- Nguyễn Hiến Lê (1994)- Tuân Tử- Nxb Văn hoá Tp Hà Nội Thủ Đô.5. Nguyễn Đình Chiểu (1957)- Ngư tiều vấn đáp- Nxb Nghiên cứu Tp Hà Nội Thủ Đô.6. Phan Đại Doãn (chủ biên) (2003)- Một số vấn đề Nho giáo Việt Nam- NxbChính trị Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô.7. Cao Xuân Dục (2001)- Quốc triều khoa bảng lục- Tập 2- Nxb Văn học.8. Quang Đạm (1998)- Nho giáo xưa và nay- Nxb Văn hoá Tp Hà Nội Thủ Đô.9. Đảng Cộng Sản Việt Nam (2006)- Văn Kiện ĐHĐBTQ lần thứ X- NxbChính trị Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô.10. Nguyễn Đức Đạt (1980)- Nam Sơn Tùng Thoại- Quyển 1,2,3,4- b.dịchThư viện Triết học H39.11. Tự Đức (1980)- Tự Đức ngự chế văn tập- b.dịch- Thư viện Triết học H43.12. Trần Văn Giàu- Đinh Xuân Lâm- Nguyễn Đức Sự (1960)- Lịch sử cận đạiViệt Nam- Tập 1- Nxb Giáo dục đào tạo Tp Hà Nội Thủ Đô.13. Trần Văn Giàu (1973)- Sự phát triển tư tưởng Việt Nam từ thế kỷ XIX đếnCách mạng tháng 8- Tập 1- Nxb Khoa học Xã hội Tp Hà Nội Thủ Đô.14. Trần Văn Giàu (1992)- Những vấn đề văn hoá xã hội thời Nguyễn- NxbKhoa học Xã hội Tp Hà Nội Thủ Đô.2515. Trần Văn Giàu (2003)- Luận về những vấn đề mất nước xưa và nay- NxbKhoa học Xã hội Tp Hà Nội Thủ Đô.16. Trần Văn Giàu (2003)- Tác phẩm được tặng phần thưởng Hồ Chí MinhQuyển 2- Nxb Khoa học Xã hội Tp Hà Nội Thủ Đô.17. Đỗ Lan Hiền (2001)- Quan niệm của Tự Đức về công giáo trong tácphẩm “Đạo biện” - Tạp chí Triết học số 6- 2001.18. Đỗ Quang Hưng (2001)- Một số đặc điểm tôn giáo Miền Trung trước1945- Tạp chí Tôn giáo số 2- 2001.19. Nguyễn Quang Hưng (2004)- Những nguyên do văn hoá- chính trị và tôn giáotrong chủ trương cấm đạo của Minh Mạng- Tạp chí Triết học số 7- 2004.20. Trần Đình Hượu (1984)- Tư tưởng hay triết học và nội dung thực tiễn củacách đặt vấn đề trong việc nghiên cứu và phân tích ý thức hệ Việt Nam- Tạp chí Triếthọc số 4- 1984.21. Trần Đình Hượu (1986)- Về xu hướng Tam giáo đồng nguyên trong “Trúclâm tông chỉ nguyên thanh”- Tạp chí Triết học số 4- 1986.22. Trần Đình Hượu (1987)- Bàn về một điểm đặc thù của thời kỳ quá độ: Dihại của Nho giáo trong xây dựng kinh tế tài chính- Tạp chí Triết học số 1- 1987.23.Trần Đình Hượu (1987)- Tư tưởng dân chủ của những nhà duy tân đầu thế kỷXIX - Tạp chí Triết học số 2- 198724. Trần Đình Hượu (2002)- Các bài giảng về tư tưởng phương Đông- NxbĐại học Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô.25. Trần Trọng Kim (2003)- Nho giáo trọn bộ- Nxb Văn học Tp Hà Nội Thủ Đô.26. Vũ Khiêu (1990)- Nho giáo xưa và nay- Nxb Khoa học Xã hội Tp Hà Nội Thủ Đô.27. Vũ Khiêu (1992)- Bàn về văn hiến Việt Nam- Nxb Tp Hồ Chí Minh.28. Vũ Khiêu (1995)- Đức trị và Pháp trị trong Nho giáo- Nxb Khoa học Xãhội Tp Hà Nội Thủ Đô.
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Dưới thời nhà Nguyễn Nho giáo ra làm sao Hỏi Đáp Thế nào Xây Đựng Nhà